Medycyna estetyczna coraz odważniej wkracza do świata nastolatków w dużej mierze za sprawą treści udostępnianych w mediach społecznościowych. Jakie są regulacje prawne w gabinecie lekarskim w przypadku niepełnoletnich?
Anna Iłowiecka o zabiegach estetycznych małoletnich pacjentów
Prawniczka kancelarii Fairfield – świadczącej kompleksową pomoc prawną, w tym w szczególności dla branży ochrony zdrowia.
Idole współczesnej młodzieży ochoczo dzielą się efektami zabiegów mających na celu poprawę ich urody. Wprowadzają odbiorców swoich treści w ten świat za sprawą instagramowych rolek, postów czy kilkunastominutowych filmików na YouTube, w których prezentują przebieg całego zabiegu, proces gojenia i finalne efekty. Wśród odbiorców tego typu materiałów niekiedy znajdują się 13- czy 14-latkowie, będący w okresie intensywnego budowania świadomości swojego ciała, akceptowania fizyczności i rozwijania poczucia pewności siebie. Popularyzacja medycyny estetycznej w internecie sprawia, że do lekarzy coraz częściej zgłaszają się małoletnie osoby, wyrażające chęć dokonania zmian w swoim wyglądzie. Nierzadko budzi wiele wątpliwości po stronie lekarza, które dotyczą w szczególności: zgody na wykonanie zabiegu, ewentualnej obecności opiekuna małoletniego podczas wizyty, a przede wszystkim – powinności uwzględnienia dobra dziecka przy podejmowaniu decyzji diagnostycznych i terapeutycznych.
Dwa rodzaje zabiegów
W obecnym stanie prawnym brak jest ustawowego zdefiniowania zabiegów estetycznych. W praktyce powoduje to wiele komplikacji, a niekiedy prowadzi do błędnego używania tego pojęcia zamiennie z terminem zabiegów kosmetycznych. Dla celów niniejszego artykułu przyjmijmy, że zabiegami estetycznymi są zabiegi upiększające, które możemy podzielić na dwa rodzaje. Pierwszym z nich są zabiegi stricte estetyczne, które charakteryzują się stosunkowo małym stopniem inwazyjności i ryzyka, m.in. medyczne peelingi przeciwtrądzikowe, dermabrazja. Z kolei drugie – zabiegi medycyny estetycznej – wykazują zdecydowanie większą inwazyjność, a co za tym idzie – niosą za sobą większe ryzyko. Tego typu zabiegi wykorzystują techniki właściwe dla medycyny oraz procedury, które powinny być przeprowadzane wyłącznie przez lekarzy posiadających prawo wykonywania zawodu. Czymś jeszcze innym są zabiegi chirurgii plastycznej i estetycznej, które wymagają od lekarza odbycia dodatkowego szkolenia specjalizacyjnego. W polskim systemie prawnym nie odnajdziemy także regulacji, które stricte odnoszą się do wykonywania zabiegów medycyny estetycznej u małoletnich, w tym dotyczących zwłaszcza zgody i jej charakteru prawnego, zakresu obowiązku informacyjnego o procedurze medycznej, jej skutkach, a także o ewentualnym ryzyku. Dlatego też w praktyce wiele z przepisów stosuje się na zasadzie analogii.
Obowiązek informacyjny
Pierwsza płaszczyzna, która może rodzić pytania w głowie praktyka, to spełnienie obowiązku informacyjnego. Obowiązek ten w odniesieniu do zabiegów estetycznych jest w zasadzie analogiczny jak w przypadku czynności leczniczych. Z tym jednak zastrzeżeniem, że jego zakres ma być szyty na miarę. W związku z tym, w przypadku zabiegów o małej inwazyjności i ryzyku, można dokonać m.in. modyfikacji w postaci rezygnacji z informowania pacjenta o stanie zdrowia i rokowaniach zabiegu. Jednocześnie jednak, w odniesieniu do zabiegów medycyny estetycznej, lekarz powinien udzielić informacji o mało prawdopodobnych lub trudnych do przewidzenia następstwach zabiegu, tak by osoba mu się poddająca mogła na podstawie obiektywnych informacji porównać ryzyko zabiegu z jego ewentualnymi korzyściami. Reprezentanci współczesnej nauki prawa proponują nawet iść w tej kwestii nieco dalej i informować zainteresowanego o wszystkich możliwych konsekwencjach zabiegu – nawet takich, które są mało prawdopodobne. W przypadku małoletnich lekarz powinien zwrócić szczególną uwagę na sposób przekazania informacji. Wiek i zdolności percepcyjne młodego człowieka wymagają, by kierowany do niego komunikat był przystępny, klarowny i zrozumiały. W związku z tym należy z ostrożnością dobierać słowa i unikać posługiwania się terminologią medyczną.
Uzyskanie zgody
Uzyskana od lekarza informacja staje się podstawą do wyrażenia zgody. Gdy na fotelu w gabinecie pojawia się osoba małoletnia – uzyskanie skutecznej zgody może wydawać się problematyczne. Wynika to z braku uregulowania wprost charakteru prawnego zabiegów medycyny estetycznej, co powoduje zacieranie granicy między świadczeniami zdrowotnymi udzielanymi w ramach działalności leczniczej a zabiegami kwalifikowanymi jako usługi. Jednakże z uwagi na postulowaną od lat w środowisku medycznym opinię o konieczności uznania zabiegów estetycznych za świadczenia zdrowotne najwłaściwsze wydaje się zastosowanie przepisów dotyczących zgody pacjenta. W przypadku małoletnich poniżej 16. roku życia zgodę na zabieg wyraża więc przedstawiciel ustawowy tego małoletniego (tzw. zgoda zastępcza). Z kolei w odniesieniu do osób, które ukończyły 16. rok życia, ale nie ukończyły 18 lat wymaga się tzw. podwójnej zgody – zarówno małoletniego, jak i jego przedstawiciela ustawowego. Jeżeli pojawi się sprzeczność w tym względzie – lekarz powinien odmówić wykonania zabiegu.
Wykorzystanie autorytetu
Pojawia się jednak pytanie, czy po uzyskaniu zgody od przedstawiciela (i w określonych przypadkach także
małoletniego) lekarz jest uprawniony do wykonania dowolnie wybranego przez nastolatka zabiegu medycyny estetycznej? Niestety, nie da się udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Uwzględniając dobro małoletniego, a także fakt, że nastoletnie lata są okresem szczególnych zmian nie tylko w fizyczności jednostki, lecz także w jej psychice, zabiegi u osób małoletnich powinny być ograniczone do niezbędnego minimum. W zakres ten będą wpisywać się zabiegi mające na celu pozbawienie małoletniej osoby kompleksów, które w efekcie przełożą się na poprawę samopoczucia. Nie wydaje się jednak, by było tu miejsce na zabiegi estetyczne o charakterze ściśle upiększającym. Tego typu zabiegi powinny być przeprowadzane w ograniczonym zakresie, po dokonaniu każdorazowej oceny ryzyka powikłań oraz uwzględnieniu dobra małoletniego, dopuszczalne u osób, które ukończyły 16 lat. W tym miejscu należy podkreślić, że lekarze cieszą się szczególnym autorytetem społecznym, w tym także wśród osób młodych. Dlatego powinni zdawać sobie sprawę, że gdy przyjmują osobę małoletnią, obciąża ich pewien obowiązek moralny – postępowania w taki sposób, by nie zniekształcić świadomości młodego człowieka, zwłaszcza co do wyglądu i kondycji ludzkiego ciała w rzeczywistości
Odmowa wykonania działania
Realizacja przez lekarza przesłanki dobra małoletniego znajduje wyraz nie tylko w odmowie wykonania przez lekarza działania, które niesie za sobą wysokie ryzyko powikłań, w każdorazowej ocenie, czy przeprowadzenie zabiegu o charakterze upiększającym nie wpłynie negatywnie na psychikę młodej osoby, lecz także w konieczności uszanowania jej ewentualnego sprzeciwu.
W związku z tym, za bezskuteczną należy uznać zgodę zastępczą wyrażoną przez przedstawiciela ustawowego przy jednoczesnym sprzeciwie małoletniego. W takim przypadku lekarz nie powinien przeprowadzać zabiegu. Przepisy prawa wymagają dla zabiegów operacyjnych oraz zabiegów o podwyższonym ryzyku zachowania formy pisemnej. W przypadku innych zabiegów możliwe jest wyrażenie zgody w formie ustnej, a nawet konkludentnej. Jednakże w przypadku przeprowadzania zabiegów charakteryzujących się inwazyjnością jest pożądane zachowanie formy pisemnej. Idąc dalej, wydaje się, że w tak delikatnej kwestii, jaką jest wykonywanie zabiegów medycyny estetycznej u osoby małoletniej, najbezpieczniejszą opcją będzie stosowanie zawsze formy pisemnej. Jednocześnie jednak brak jej zachowania nie skutkuje automatyczną delegalizacją zabiegu.
Obecność opiekuna prawnego
W związku z tym, że lekarz jest obowiązany spełnić obowiązek informacyjny zarówno wobec małoletniego, jak i jego przedstawiciela ustawowego, gdyż informacja stanowi podstawę wyrażenia zgody – do tego momentu osoba małoletnia powinna przebywać w towarzystwie przedstawiciela ustawowego. A później? W tym przypadku również należy odwołać się do przepisów dotyczących pacjenta na zasadzie analogii. To pacjent jest dysponentem prawa do prywatności. Wobec tego na życzenie osoby małoletniej przy wykonywaniu zabiegu może być obecna osoba bliska. W przypadku zaś zgłoszenia przez osobę małoletnią poniżej 16. roku życia życzenia wyproszenia przedstawiciela ustawowego – lekarz powinien uszanować jej wolę, ale po uwzględnieniu stopnia ewentualnego naruszenia intymności, wieku dziecka i jego zdolności poznawczych. A kiedy taka wola zostanie zgłoszona przez nastolatka, który ukończył 16 lat, należy poprosić opiekuna prawnego o wyjście z gabinetu.
Odpowiedzialność w gabinecie kosmetologa
Mimo braku prawnego uznania zabiegów estetycznych za świadczenia zdrowotne należy stale podkreślać bezpieczeństwo poddania się im u lekarza. Niestety, w praktyce kosmetolodzy wciąż przeprowadzają zabiegi, które powinny być zarezerwowane wyłącznie dla lekarzy. Dlatego też nie należy się spodziewać, że przed nastolatkiem, który obierze sobie za miejsce wykonania np. powiększenia ust kwasem hialuronowym gabinet kosmetologiczny, pojawi się konieczność uzyskania podwójnej zgody na zabieg. Ponadto osoba bez odpowiedniej wiedzy medycznej nie będzie w stanie należycie oszacować ryzyka ewentualnych powikłań, a tym samym nie uwzględni przesłanki dobra małoletniego. Jednakże – co szczególnie niepokojące – wykonując zabieg medycyny estetycznej u kosmetologa, małoletni pozbawia się możliwości uzyskania fachowej pomocy w momencie, gdy w czasie trwania zabiegu lub po nim pojawią się komplikacje. Praktyka wciąż dobitnie pokazuje, że klienci gabinetów kosmetologicznych często szukają następczej pomocy u lekarzy. Z tych powodów tak istotne jest szerzenie świadomości dotyczącej zwłaszcza bezpieczeństwa zabiegów medycyny estetycznej wśród młodych ludzi. Tego przecież nie pokazują media. Tego też nie powie kolejna influencerka współpracująca z gabinetem kosmetologicznym, w którego ofercie znajdują się tego typu usługi.
Kto ponosi odpowiedzialność za nieprawidłowo wykonany zabieg?
Odpowiedzialność prawna związana z nieprawidłowo wykonanym zabiegiem medycyny estetycznej rozpatrywana może być na gruncie przepisów karnych oraz przepisów dotyczących odpowiedzialności cywilnej…
Wiotka skóra z niewielkimi depozytami tłuszczowymi jest problemem wielu kobiet po ciąży. Doskonałym rozwiązaniem może być zabieg HIFU. mgr Ula Krawczyk o brzuchu po ciąży …
Naukowcy wciąż poszukują nowych substancji, których efekt działania będzie zbliżony do toksyny botulinowej. Jednym z odkryć ostatnich lat są peptydy rozkurczające (neuropeptydy), do których należą …
