W ciągu ostatnich dwóch dekad pojawiło się więcej dowodów potwierdzających istotny udział zaawansowanych produktów końcowych glikacji (advanced glycation end-products – AGE) pochodzących z diety lub powstających w organizmie w odpowiedzi na zwiększony stres oksydacyjny i stan zapalny. Odgrywają one główną rolę w wywoływaniu chorób przewlekłych skóry i jej starzeniu się.
dr n. med. Ewa Chlebus o wpływie diety na starzenie się skóry
Specjalista dermatolog II stopnia oraz założycielka Stowarzyszenia Dermatologii Estetycznej. Samodzielnie opracowała wiele unikatowych metod leczenia i odmładzania skóry. Jest wielką zwolenniczką peelingów medycznych i ma największe w Polsce doświadczenie w wykonywaniu tych zabiegów
dr hab. n. med. Anna Jeznach-Steinhagen o wpływie diety na starzenie się skóry
Ukończyła I Wydział Lekarski Akademii Medycznej w Warszawie oraz Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Jest specjalistą chorób wewnętrznych.
Sacharyfikacja skóry, czyli nieenzymatyczna reakcja między białkami, np. kolagenem skórnym a naturalnie występującymi cukrami redukującymi, jest jedną z podstawowych przyczyn endogennego starzenia się skóry. Podczas tej reakcji powstają AGE, które powodują dysfunkcję komórkową przez modyfikację cząsteczek wewnątrzkomórkowych. Zaobserwowano, że wraz ze starzeniem się dochodzi do gromadzenia AGE w tkankach, co ma związek z takimi chorobami, jak: cukrzyca, choroby układu krążenia, niewydolność
nerek, zwyrodnienie plamki żółtej czy choroba Alzheimera. Zaawansowane produkty końcowe glikacji gromadzą się w skórze wraz z wiekiem i są wzmacniane przez czynniki egzogenne, np. promieniowanie UV, powodując powstawanie zmarszczek, utratę elastyczności, pojawienie się przebarwień i inne problemy skórne. Wpływ cukrów prostych na starzenie się skóry wynika z prostego działania polegającego na kowalencyjnym sieciowaniu dwóch włókien kolagenowych, co hamuje zdolność do ich naprawy. Glukoza i fruktoza łączą aminokwasy obecne w kolagenie i elastynie, które wspierają skórę właściwą, wytwarzając AGE. Proces ten we wszystkich tkankach ciała zostaje przyspieszony, gdy wzrasta stężenie glukozy, a dodatkowo stymuluje go w skórze promieniowanie UV.
Zaawansowane produkty końcowe glikacji
Są złożonymi heterogenicznymi cząsteczkami powstającymi w wyniku nieenzymatycznej reakcji między cukrami redukującymi (w tym fruktozą i glukozą) a białkami, lipidami lub kwasami nukleinowymi z późniejszymi przegrupowaniami chemicznymi skutkującymi sieciowaniem białek, brązowieniem i fluorescencją. Są one wszechobecne u ludzi i gromadzą się powszechnie w tkankach podczas normalnego starzenia. Uruchamiają szlaki zapalne przez tworzenie wiązań krzyżowych, zmianę struktury białek lub wiązanie się z receptorami AGE.
Zaawansowane produkty końcowe glikacji powstają w wyniku czterech szlaków: reakcji Maillarda, autooksydacji cukrów, peroksydacji lipidów i polioli. Glukoza jest przekształcana we fruktozę przez szlak polioli (oparty na enzymach aldo-keto reduktazy), co przyspiesza produkcję AGE.
W tkankach wykryto wiele typów AGE i można je podzielić na trzy kategorie w zależności od ich właściwości biochemicznych:
1) usieciowane fluorescencyjne AGE, takie jak pentozydyna, dimer glioksal-lizyna (GOLD) i linia krzyżowa,
2) usieciowane niefluorescencyjne AGE, takie jak dimer metyloglioksal-lizyna (MOLD), wiązania krzyżowe alkilo-formyloglikozylopirolu (AFGP) i wiązania krzyżowe arginina–lizyna–imidazol (ALI),
3) nieusieciowane AGE, takie jak N(E)-karboksymetylo-lizyna (CML), N(E)-(1-karboksyetylo)-lizyna (CEL), pochodzący z metyloglioksalu hydroimidazolon (MG-H1), hydroimidazolon pochodzący z glioksalu (G-H1) i pirralina.
Hemoglobina glikowana (HbA1c) była pierwszym zaobserwowanym endogennym produktem wczesnej glikacji i została wykorzystana jako odpowiedni marker wyrównania glukozy we krwi. Najbardziej rozpowszechnionym AGE w organizmie człowieka, w tym w skórze, jest CML.
Biorąc pod uwagę heterogeniczność powstałych AGE, często trudno jest w pełni określić ilościowo ich powstawanie. Obecnie najczęściej stosowane metody są połączone ze spektrometrią mas. Metoda immunoenzymatyczna jest również popularną metoda – CML, CEL i pentozydyna są często stosowane jako biomarkery procesów glikacji. Fluorescencja AGE jest kolejnym markerem. Jednak nie wszystkie AGE wykazują fluorescencję, a AGE z nią związane mogą być wykorzystywane do testów fluorescencyjnych.
Źródła zaawansowanych produktów końcowych glikacji
Zaawansowane produkty końcowe glikacji mogą być pochodzenia egzogennego (przez spożycie żywności) lub endogennego (wytwarzane i formowane zarówno wewnątrz-, jak i zewnątrzkomórkowo). Choroby takie jak cukrzyca przyspieszają procesy metaboliczne tworzenia AGE. Uważa się, że tempo ich powstawania zależy od prekursorów węglowodanów (pośrednich produktów końcowych glikacji), stężenia reaktywnych form tlenu i obrotu białek.
Endogenne AGE powstają w wyniku reakcji Maillarda w trzech etapach, z czego końcowym etapem jest tworzenie fluorescencyjnych, nieodwracalnych brązowawych związków. Wolne rodniki, również zaangażowane w tworzenie AGE jako produkty pośrednie reakcji (a mechanizmy za nimi stojące obejmują samoutlenianie glukozy w obecności jonów metali), wytwarzają ketoaldehydy i nadtlenki wolnych rodników. Produkcja większej ilości reaktywnych form tlenu (reactive oxygen species – ROS) i reaktywnych grup karbonylowych (reactive carbonyl species – RCS) zwiększają liczbę i rodzaje AGE.
Egzogenne AGE (pochodzące głównie z żywności i tytoniu) są ważnymi składnikami ludzkich AGE, strukturalnie i funkcjonalnie nieodróżnialnymi od endogennych AGE. Współczesna dieta typu zachodniego jest pełna żywności, która przyczynia się do spożycia AGE (głównie CEL, MGO i CML). Powstają one w czasie obróbki cieplnej pożywienia zawierającego cukry oraz/lub lipidy i białka. Szczególnie dużo AGE powstaje w procesach, w których tłuste lub mięsne produkty są poddawane wysokiej temperaturze (np. smażenie). Część CML (20–50 proc.) jest wydalana z kałem, a część spożytych AGE gromadzi się w organizmie. Ograniczenie w diecie AGE zmniejsza przewlekły stan zapalny o niskim stopniu nasilenia i może być stosowane jako strategia terapeutyczna, by złagodzić choroby przewlekłe.
Mechanizm działania zaawansowanych produktów końcowych glikacji
Zaawansowane produkty końcowe glikacji są zaangażowane w błędne koło stanu zapalnego, produkcji ROS i amplifikacji AGE, powodując uszkodzenia na cztery główne sposoby:
1) glikacja wewnątrzkomórkowa – przez modyfikację białek.AGE bezpośrednio zmieniają strukturę enzymów, białek, lipidów i kwasów nukleinowych, modyfikując w ten sposób ich właściwości i funkcje, zakłócając aktywność komórkową i powodując stres retikulum endoplazmatycznego, a przekształcenia tych grup przez AGE mogą prowadzić
do inaktywacji enzymów;
2) AGE mogą działać jako katalityczne miejsce powstawania wolnych rodników, nasilać wewnątrzkomórkowy stres oksydacyjny i zwiększać produkcję ROS przez różne mechanizmy;
3) AGE wiążą się bezpośrednio lub pośrednio z receptorami specyficznymi dla AGE na różnych powierzchniach komórek, aktywują szlaki sygnałowe czynnika jądrowego k.B (NF-k.B) i kinazy białkowej aktywowanej mitogenami (mitogen activated protein – MAP), zwiększają produkcję metaloproteinazy macierzy oraz indukują ROS i produkcję cytokin zapalnych;
4) AGE wychwytują i sieciują makrocząsteczki, co może zmieniać ich funkcję – i tak np. sieciowanie elastyny zmniejsza lepkosprężystość oraz powoduje stwardnienie skóry i układu naczyniowego.
Receptory, które mają powinowactwo do AGE, obejmują receptor AGE (RAGE), transferazę oligosacharydową OST-48 i inne. Aktywacja receptorów RAGE zwiększa ilość rozpuszczalnych ROS przez dysfunkcję mitochondriów i prowadzi do stresu oksydacyjnego, aktywacji czynnika jądrowego k.B (NF-k.B) i ekspresji cytokin prozapalnych, takich jak czynnik martwicy nowotworów (tumor necrosis factor – TNF), interleukin (IL): IL-1 i IL-6. Pacjenci z toczniem rumieniowatym układowym (systemic lupus erythematosus – SLE) są narażeni na nasiloną glikację i wykazują niedobór RAGE. Leczenie ukierunkowane na RAGE hamuje proliferację komórek śródbłonka w łuszczycy.
Mechanizm działania zaawansowanych produktów końcowych glikacji
Działanie wysokich stężeń glukozy na skórę
Skóra dzieli się głównie na trzy warstwy: naskórek, skórę właściwą i tkankę podskórną. Starzenie się skóry objawia się najpierw jako starzenie się komórek. Badania wykazały, że wraz ze starzeniem się proliferacja fibroblastów skóry jest obniżona, co prowadzi do zmniejszenia ilości włókien elastyny, włókien kolagenowych i macierzy zewnątrzkomórkowej w skórze właściwej. Skutkuje to utratą sprężystości i elastyczności skóry, tworzeniem i pogłębieniem zmarszczek, pojawieniem się przebarwień i innych objawów starzenia się skóry. Charakterystyczną cechą starzenia się na poziomie molekularnym jest stopniowa akumulacja nieenzymatycznie zmodyfikowanych białek, peptydów, lipidów i kwasów nukleinowych, tj. w procesie glikacji. Glikacja jest ważnym problemem dotyczącym białek skóry, a przede wszystkim kolagenu, prowadzi do zmiany jego struktury, co skutkuje zmniejszeniem elastyczności samych białek i w efekcie tkanek, które je tworzą.
Glikacja jest reakcją starzenia się naturalnie występujących cukrów i białek skóry, która rozpoczyna się we wczesnym okresie życia, rozwija objawy kliniczne około 30. roku życia i stopniowo gromadzi się w tkankach i skórze z powodu glikowanych kolagenów, które są trudne do rozłożenia. Zaawansowane produkty końcowe glikacji pochodzące z naturalnych cukrów (np. fruktoza) powstają kilka razy szybciej niż AGE pochodzące z glukozy. Dieta o dużej zawartości cukrów prostych zwiększa insulinooporność i w konsekwencji powoduje dalszą konsumpcję cukrów prostych. Zastosowanie diety z ograniczeniem cukrów prostych do minimum nie tylko obniża steżenie glukozy i insuliny w surowicy, lecz także stężenie glukozy w skórze. Szczególnie widoczna fragmentacja włókien kolagenowych jest u pacjentów z cukrzycą, co wpływa na zmniejszenie elastyczności skóry, powstawanie zmarszczek, a także znacząco pogarsza gojenie się ran. Długotrwałe wysokie stężenie glukozy reguluje różne szlaki metaboliczne, takie jak: poliolowe, glikolityczne, heksozaminowe, aktywację kinazy białkowej C (protein kinase C – PKC) i tworzenie AGE, prowadząc do glikotoksyczności lub stresu hiperglikemicznego. Zmiany te przyspieszają produkcję ROS, zwiększają reakcję oksydacyjną lipidów, kwasu deoksyrybonukleinowego i białek w rożnych tkankach. Wysokie stężenie glukozy indukuje również starzenie się keratynocytów i fibroblastów, zwiększa ekspresję genów p 16, p 21 i p 53, indukuje uszkodzenia oksydacyjne, apoptozę, aktywuje czynnik transkrypcyjny, NF-k.B, promuje wydzielanie TNF-, IL-10, IL-6 i IL-8 oraz zwiększa ekspresję AGE.
Zaawansowane produkty końcowe glikacji a starzenie się skóry
Zaawansowane produkty końcowe glikacji powodują patologiczne zmiany w skórze przez trzy procesy. Po pierwsze, AGE oddziałują ze swoimi specyficznymi receptorami komórkowymi, zmieniając stężenia rozpuszczalnych cząsteczek sygnalizacyjnych, takich jak cytokiny, hormony i wolne rodniki. Po drugie, w procesie nieenzymatycznej reakcji glikacji jest uwalniana duża liczba reaktywnych rodników tlenowych, tworząc stan stresu oksydacyjnego, co prowadzi do znacznego spadku stężenia glutationu, witamin C i E w organizmie. Powoduje to zaburzenie syntezy kolagenu w tkankach skóry. Po trzecie, AGE zmieniają właściwości fizyczne i biologiczne oryginalnych białek macierzy zewnątrzkomórkowej, takich jak kolagen.
Autofluorescencja skóry jest biomarkerem zgromadzonych AGE w skórze, a pomiar intensywności fluorescencji twarzy pozwala na ocenę wskaźnika glikacji skóry. Większość dostępnych kosmetyków działa na początkową reakcję, czyli na wiązania między białkami a cukrami.
Naskórek
Obrót białek w naskórku jest znacznie szybszy, ale akumulacja AGE utrzymuje się dłużej niż czas obrotu. Ekspresja RAGE dominuje w keratynocytach zdrowego ludzkiego naskórka, który może monitorować ostre i komórkowe odpowiedzi oraz reagować na nie, by utrzymać homeostazę skóry. Obecność RAGE sugeruje, że aktywacja za pośrednictwem AGE może mieć potencjalnie negatywne konsekwencje nawet przez krótki okres. Glioksalaza jest wykrywana w naskórku i skórze właściwej, przy czym glioksalaza 1 (GLO-1) znajduje się głównie w warstwie podstawnej naskórka, podczas gdy glioksalaza 2 (GLO-2) jest bardziej widoczna w keratynocytach górnych warstw naskórka. Akumulacji AGE mogą przeciwdziałać enzymy GLO-1 i GLO-2 układu glioksalazy. Ekspozycja na światło zmniejsza produkcję GLO-2, a tym samym sprzyja akumulacji AGE. Wyniki te sugerują, że system glioksalazy
odgrywa ważną rolę zarówno w starzeniu chronologicznym (wewnętrznym), jak i fotostarzeniu – działa jako system obronny przed starzeniem się skóry. Naturalne analogi witaminy B6, pirydoksamina, resweratrol czy fisetyna, mogą działać jako środki przeciwglikacyjne.
Skóra właściwa – fibroblasty i macierz zewnątrzkomórkowa
Fibroblasty są głównymi komórkami naprawczymi w skórze właściwej, a także głównymi komórkami produkującymi kolagen, a ich normalna proliferacja i wzrost mają ogromne znaczenie dla utrzymania prawidłowej struktury i fizjologicznej funkcji skóry. Zaawansowane produkty końcowe glikacji indukują starzenie się fibroblastów, proliferację cząsteczek macierzy (kolagenu typów I, III i IV) oraz produkcję metaloproteinaz. Powodują również nasilenie apoptozy i zmniejszenie syntezy kwasu hialuronowego. Modyfikują też cząsteczki wewnątrzkomórkowe, w tym fale włókien pośrednich i proteasomy. Fala włókien pośrednich jest głównym celem CML w fibroblastach ludzkiej skóry. Kwas deoksyrybonukleinowy jest również wrażliwy na glikację.
Zaawansowane produkty końcowe glikacji w indukcji starzenia
Sacharyfikacja macierzy zewnątrzkomórkowej objawia się zmniejszoną elastycznością i sprężystością skóry, może doprowadzić do jej większej sztywności i bardziej żółtawego zabarwienia. Powoduje to pogorszenie funkcji fizjologicznych skóry, wpływając na migrację czy proliferację keratynocytów i fibroblastów. Ponadto manifestuje się aktywnością RAGE oraz indukuje starzenie się fibroblastów i ich apoptozę. N(E)-karboksymetylolizyna jest jednym z głównych AGE w skórze i służy jako wskaźnik glikacji kolagenu. Fluorescencyjna pentozydyna jest uznanym markerem ogólnej akumulacji AGE. Ponadto glikowany kolagen indukuje ekspresję CML w skórze właściwej i naskórku, powodując starzenie się fenotypu słabego rozwarstwienia warstwy naskórka i wakuolizacji cytoplazmatycznej keratynocytów. Jeśli kolagen jest silnie usieciowany, kolagenaza nie rozkłada zmodyfikowanego kolagenu, powodując gromadzenie się AGE w skórze właściwej.
Zaawansowane produkty końcowe glikacji a wpływ ekspozycji na słońce
Ekspozycja na promieniowanie UVA w połączeniu z glikacją skóry to dwa katalizatory starzenia się skóry. Akumulacja produktów glikacji wzrasta wraz z wiekiem i jest wzmacniana przez ekspozycję na promieniowanie UV. Po napromieniowaniu UVA AGE zwiększają stres oksydacyjny w macierzy zewnątrzkomórkowej skóry, niszcząc jej strukturę. Uszkadzają ludzkie fibroblasty i przyspieszają powstawanie produktów utleniania cukrów. Elastyna usieciowana AGE nie może być degradowana przez elastazę, podobnie jak glikowany kolagen, co prowadzi do starzenia się skóry i proliferacji tkanki elastycznej. Ponadto keratynocyty wydzielają AGE w odpowiedzi na promieniowanie UV, co stymuluje produkcję melaniny i prowadzi do tworzenia przebarwień.
Redukcja zaawansowanych produktów końcowych glikacji
Najbardziej bezpośrednim sposobem na zmniejszenie akumulacji AGE jest ograniczenie spożycia cukru z dietą i egzogennych AGE. Ponadto mechanizmy obronne organizmu przed glikacją odgrywają kluczową rolę w usuwaniu produktów glikacji, gdzie AGE są degradowane przez enzymy i rozkładane przez receptory, zanim zostaną wyeliminowane przez nerki. System glioksalazy, w tym system GLO-1 i GLO-2, jest głównym szlakiem detoksykacji reaktywnych dikarbonyli i ma kluczowe znaczenie dla detoksykacji AGE, a jego nadekspresja wydłuża życie. Spożywanie AGE prowadzi do zwiększonego stanu zapalnego w komórkach tłuszczowych i stresu oksydacyjnego.
Blokowanie interakcji AGE z RAGE może hamować produkcję stresu oksydacyjnego i procesy zapalne w tkankach. Jest to nowy sposób hamowania procesu zaawansowanej glikacji. Receptor AGE został powiązany z wieloma chorobami przewlekłymi. Istnieje wiele leków ukierunkowanych na AGE, w tym związki syntetyczne, produkty naturalne, żywność i suplementy witaminowe, które hamują powstawanie AGE przez usuwanie wolnych rodników wytwarzanych podczas scukrzania, wychwytywanie dikarbonyli, chelatowanie jonów metali i niszczenie kowalencyjnego sieciowania w AGE.
Inhibitory glikacji
Aminoguanidyna jest inhibitorem późnych reakcji glikacji in vitro, hamuje rozwój powikłań cukrzycowych w zwierzęcych modelach cukrzycy, ale nie hamuje powstawania późnych produktów końcowych glikacji kolagenu skóry u szczurów z cukrzycą.
Benfotiamina, syntetyczny prekursor tiaminy, aktywuje enzym transketolazy, by przyspieszyć przejście prekursorów AGE w kierunku szlaku fosforanu pentozy, zmniejszając w ten sposób produkcję AGE.
Pirydoksamina, jedna z naturalnych form witaminy B6, hamuje glikację przez chelatację jonów metali i blokowanie degradacji oksydacyjnej (powstają związki metal–jon). Ma również zdolność usuwania toksycznych produktów z degradacji cukru i lipidów, hamowania reaktywnych form tlenu i zwiększania aktywacji enzymu detoksykującego GLO-1. Chelatacji metali sprzyjają również sole tiazoli i tym samym wiążą AGE.
Ostrokrzew paragwajski jest również inhibitorem drugiego etapu glikacji, hamuje powstawanie AGE. Podobne efekty zaobserwowano w przypadku kwasu rozmarynowego, garbników i flawonoidów
Istnieją również inni silni niszczyciele AGE, takie jak kurkumina czy niektóre leki.
Atorwastatyna hamuje dalsze tworzenie zasad Schi1a i AGE przez zakłócanie początkowego wiązania między cukrami redukującymi i grupami aminowymi.
Metformina hamuje wytwarzanie ROS przez zmniejszenie ekspresji RAGE i wychwytywanie glikoli podczas glikacji.
Kwas acetylosalicylowy hamuje proces glikacji przez acetylację wolnych grup aminowych białek, blokuje w ten sposób przyłączenie cukrów redukujących.
Również herbata, herbaty ziołowe, warzywa, owoce, jogurt i inne produkty spożywcze mają działanie hamujące reakcję glikacji (zmniejszenie tworzenia i akumulacji AGE, w tym fenoli, oligosacharydów i polisacharydów. Ponadto ekstrakty roślinne (np. z kwiatu klitorii ternateńskiej, nasion orzecha ziemnego czy skórek winogron) wykazują potencjał przeciwstarzeniowy, są bogate w różnorodne składniki aktywne zmniejszają, toksyczność powodowaną przez AGE i obniżają poziom ROS i cytokin prozapalnych. Podobne działanie mają ekstrakty z owoców cytrusowych, granatu czy akebii pięciolistkowej oraz kwiatów ostropestu plamistego, szałwii lekarskiej, ekstrakt z goździków, cynamonu, kory orzecha laskowego czy glonów (Dunaliella salina).
Związki polifenolowe, w tym flawonoidy, kwasy fenolowe, lucerna i lignany, hamują AGE przez hamowanie ROS, wychwytywanie dikarbonyli oraz zakłócanie sieciowania białek. Również związki hamujące/wymiatające wolne rodniki, takie jak resweratrol czy kwasy owocowe (kwas azjatykowy, elagowy) działają korzystnie. Mechanizmy działania obejmują wychwytywanie reaktywnych grup aminowych, by nie mogły reagować z glukozą, lub usuwanie związków karbonylowych, chelatowanie jonów metali śladowych, które katalizują glikację, zmiatanie rodników hydroksylowych i hamowanie degradacji oksydacyjnej różnych półproduktów.
Czosnek również hamuje glikację białek i dikarbonyli in vitro. Kwercetyna (związek fenolowy występujący w czosnku) czy rutyna (flawonoid) mają skuteczniejsze działanie przeciwglikacyjne niż aminoguanidyna. Antocyjany są głównymi flawonoidami w czarnych porzeczkach, które skutecznie zapobiegają powstawaniu AGE przez wychwytywanie metyloglioksalu.
Kwasy fenolowe (kwasy: kumarowy, kawowy, ferulowy, i kumaryna) i hydroksybenzoesowe (kwasy: protokatechowy, galusowy, hydrobenzoesowy, i elagitanina) również mają potencjał przeciwstarzeniowy. Kwas ferulowy hamuje powstawanie fluorescencyjnych AGE i CML oraz zmniejsza ilość fruktozaminy. Prowadzi to do zapobiegania utleniania białek przez redukcję powstawania karbonylu w białkach i modyfikację tiolową białek. Kwas izoferulowy jest silnym przeciwutleniaczem i ma skuteczny wpływ hamujący na glikację białek i utlenianie cukrów. Kwas cynamonowy i jego pochodne zmniejszają ilość fruktozamin, tworzenie CML i poziom struktur krzyżowych amyloidu 0.
Terapia witaminą D może pomóc obniżyć poziom AGE, podobnie suplementacja cynku, który ma działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne i antyapoptotyczne.
Najczęściej stosowaną metodą oceny antyglikacji jest system glikacji albuminy surowicy bydlęcej (bovine serum albumin – BSA) in vitro. Dzięki temu niektóre z popularnych produktów dietetycznych, takich jak jogurt, herbata i owoce, wykazują pewne działanie antyglikacyjne, choć nie są one wystarczające, by można było doświadczyć znaczących efektów takiego działania. Uważa się, że przeciwdziałanie glikacji nie może ograniczać się do zapobiegania powstawaniu jej produktów. Powinno się je zbadać z perspektywy metabolizmu i wykorzystania energii, a tworzenie i akumulację AGE należy również uznać za spadek zdolności metabolicznych i brak równowagi. W związku z tym należy rozważyć i ustalić, jak ocenić skuteczność antyglikacyjną i dobrać odpowiednie metody.
Podsumowanie
Nieenzymatyczna reakcja glikacji między cukrami redukującymi a białkami jest powszechna w ludzkim organizmie, a jej produkty gromadzą się w wielu tkankach i narządach wraz ze starzeniem się. Zazwyczaj w przypadku skóry AGE powodują sieciowanie kolagenu i elastyny w macierzy zewnątrzkomórkowej skóry. Skutkuje to zmniejszeniem elastyczności i zwiększeniem jej sztywności, co sprzyja powstawaniu zmarszczek. Nagromadzenie brązowych AGE prowadzi do żółknięcia twarzy, matowienia i przebarwień. Starzenie się skóry (w tym starzenie wewnętrzne i zewnętrzne) jest złożonym procesem, a glikacja odgrywa ważną rolę w tym zjawisku.
Reakcje glikacji oraz odpowiadające im produkty pośrednie i końcowe mają ogromny wpływ na zdrowie i urodę, ale obecne badania nad aktywnymi składnikami antyglikacyjnymi ograniczają się głównie do blokowania określonego ogniwa w łańcuchu generowania glikacji.
Dermatologia holistyczna koncentruje się na traktowaniu ludzkiego ciała jako całości i wdrażaniu zmian w stylu życia, by poprawić leczenie i rokowanie chorób skóry. Ogromne znaczenie ma właściwy, regenerujący sen, eliminacja stresów, unikanie spożywania alkoholu, zaprzestanie palenia tytoniu oraz stosowanie zdrowej, zrównoważonej diety z ograniczeniem cukrów prostych.
Obecna epidemia choroby otyłościowej i cukrzycy, a także trądzik czy ropne zapalenie skóry i liczne inne nieprawidłowości skórne związane z zespołem metabolicznym – mają związek z podwyższonym stężeniem glukozy i insulinoopornością oraz stanem zapalnym i stresem oksydacyjnym. Zastosowanie diety z ograniczeniem do minimum cukrów prostych oraz żywności będącej ich źródłem przynosi korzyści metaboliczne, a także pomaga w leczeniu chorób skóry i przeciwdziałaniu jej starzeniu się. Konsultacja dietetyczna powinna być stałym elementem leczenia holistycznego.
W okresach po zabiegach dermatologicznych, poza profilaktycznym stosowaniem kremów z filtrami przeciwsłonecznymi warto zlecać pacjentom dietę z eliminacją cukrów prostych i produktów będących źródłem AGE, by wzmocnić ich efekt.
Bibliografia
- Aragonès G., Rowan S., Francisco S.G. i wsp., The Glyoxalase System in Age -Related Diseases: Nutritional Intervention as Anti-Ageing Strategy, „Cells” 2021, vol. 10.
- Chen J., Waqas K., Tan R.C. i wsp., The association between dietary and skin advanced glycation end products: the Rotterdam Study, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2020, vol. 112.
- Danby F.W., Nutrition and aging skin: sugar and glycation, „Clinics in Dermatology” 2010, vol. 28.
- Gkogkolou P., Böhm M., Advanced glycation end products: Key players in skin aging? „Dermato-endocrinology” 2012, vol. 4.
- Hu S., Anand P., Laughter M., Maymone M.B.C., Dellavalle R.P., Holistic dermatology: An evidence-based review of modifiable lifestyle factor associa- tions with dermatologic disorders, „Journal of the American Academy of Dermatology” 2022, vol. 86.
- Sourris K.C., Watson A., Jandeleit-Dahm K., Inhibitors of Advanced Glycation End Product (AGE) Formation and Accumulation, „The Handbook of Experimental Pharmacology” 2021, vol. 264.
- Twarda-Clapa A., Olczak A., Białkowska A.M., Koziołkiewicz M., Advanced Glycation End-Products (AGEs): Formation, Chemistry, Classification, Receptors, and Diseases Related to AGEs, „Cells” 2022, vol. 11.
- Uribarri J., Dolores del Castillo M., Pía de la Maza M. i wsp., Dietary advanced glycation end products and their role in health and disease, „Advances in Nutrition” 2015, vol. 6.
- Zheng W., Li H., Yuyo G. i wsp., Research Advances on the Damage Mechanism of Skin Glycation and Related Inhibitors, „Nutrients” 2022, vol. 14.
W artykule wykorzystano fragmenty książki „Żywienie w chorobach skóry”, red. nauk.: Anna Zalewska-Janowska, Aneta Czerwonogrodzka-Senczyna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2024.
