Dynamiczny rozwój medycyny estetycznej zwiększa ryzyko zawodowe lekarzy, co sprawia, że ubezpieczenie OC staje się kluczowym elementem ochrony działalności medycznej. Rosnąca świadomość pacjentów i ich skłonność do dochodzenia roszczeń sądowych powodują, że zabezpieczenie przed finansowymi skutkami komplikacji czy niepowodzeń zabiegów estetycznych jest niezbędne. Jak skutecznie chronić się przed ryzykiem w medycynie estetycznej?
Anna Iłowiecka
Prawniczka kancelarii Fairfield, świadczącej kompleksową pomoc prawną, w tym w szczególności dla branży ochrony zdrowia. Specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących odpowiedzialności podmiotów leczniczych oraz osób wykonujących zawody medyczne. W swojej codziennej praktyce zajmuje się także doradztwem na rzecz firm farmaceutycznych oraz podmiotów z sektora ochrony zdrowia, w tym branży wyrobów medycznych.
Znaczenie ubezpieczenia OC w pracy lekarza
Ubezpieczenie staje się nieodzownym elementem bezpiecznego prowadzenia działalności przez lekarza. Pełni ono nie tylko funkcję swoistej ochrony finansowej w razie konieczności wypłaty odszkodowania, lecz także wpływa na poprawę komfortu pracy specjalisty. Jednocześnie fakt ubezpieczenia wpływa na poczucie bezpieczeństwa samego pacjenta, który ma świadomość, że w razie wystąpienia komplikacji jego interesy będą odpowiednio chronione.
Czym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej?
W obszarze szeroko pojmowanego prawa medycznego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej uchodzą za konieczny mechanizm ochronny. Zarówno w doktrynie, jak i w praktyce podkreśla się istnienie następującej zależności: im większa dostępność do wysoko wyspecjalizowanych i technologicznie zaawansowanych procedur medycznych, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia nieprzewidzianych zdarzeń, które mogą skutkować odpowiedzialnością cywilną ze strony podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych. Należy przy tym podkreślić, że ryzyko odpowiedzialności cywilnej lekarza nie kończy się na kwestii wykonania zabiegu zgodnie z aktualną wiedzą medyczną. Często bowiem zarzut pacjenta dotyczy nie samego przebiegu procedury, lecz np. niedostatecznego poinformowania o możliwych efektach czy ryzyku, co może zostać zakwalifikowane jako naruszenie obowiązku informacyjnego, a w konsekwencji jako wykonanie zabiegu bez uzyskania świadomej zgody. Zgodnie z brzmieniem przepisów ustawy Kodeks cywilny przez umowę odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Co do zasady umowę taką zawiera się przez przyjęcie przez osobę zainteresowaną przygotowanych wcześniej warunków. By zobowiązać ubezpieczyciela do wypłaty świadczenia z ubezpieczenia OC, konieczne jest wystąpienie odpowiedzialności odszkodowawczej ubezpieczonego, a sam dług osoby odpowiedzialnej musi mieścić się w granicach udzielonej ochrony ubezpieczeniowej. Ubezpieczenia OC podmiotu wykonującego działalność leczniczą (w tym lekarza) mogą mieć charakter ubezpieczeń obowiązkowych lub dobrowolnych.
Obowiązkowe ubezpieczenie OC – kogo dotyczy?
W obowiązującym stanie prawnym do posiadania polisy OC zostały zobowiązane podmioty wykonujące działalność leczniczą, których definicję zawarto w ustawie o działalności leczniczej. Do kategorii tej należą:
- Podmioty lecznicze – przedsiębiorcy, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, jednostki budżetowe, instytuty badawcze, fundacje i stowarzyszenia (oraz posiadające osobowość prawną jednostki organizacyjne tychże stowarzyszeń), osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku państwa do innych Kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jednostki wojskowe – w zakresie, w jakim wykonują działalność leczniczą, oraz
- Lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta, diagnosta laboratoryjny, którzy wykonują zawód w ramach działalności leczniczej w postaci określonej praktyki zawodowej.
Zgodnie z powyższym aktem prawnym działalność lecznicza lekarzy może być wykonywana w formie jednoosobowej działalności gospodarczej lub spółki cywilnej, spółki jawnej albo spółki partnerskiej jako grupowa praktyka lekarska.
W zakresie ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej w ochronie zdrowia obowiązkiem ubezpieczyciela jest – co do zasady – naprawienie szkody na osobie niezależnie od tego, czy ma ona charakter majątkowy, czy niemajątkowy. Odpowiedzialność może dotyczyć zarówno nieprawidłowego działania, jak i zaniechania ze strony ubezpieczonego. W zakres ten wpisuje się m.in. wspomniane wyżej leczenie zgodne ze sztuką medyczną, ale przeprowadzone z przekroczeniem zakresu zgody pacjenta.
Uwzględniając powyższe, lekarz zatrudniony na podstawie umowy o pracę (niewykonujący zawodu w innych formach) nie jest zobowiązany do posiadania obowiązkowego ubezpieczenia OC, bowiem zgodnie z ustawą Kodeks pracy w przypadku wyrządzenia przez niego szkody osobie trzeciej zobowiązany do naprawienia szkody będzie wyłącznie pracodawca. W praktyce oznacza to, że w przypadku zgłoszenia roszczenia bezpośrednio do lekarza, który w danym podmiocie świadczy pracę na podstawie umowy o pracę, świadczenie powinno zostać spełnione przez pracodawcę lub jego ubezpieczyciela, z tym zastrzeżeniem, że w przypadku winy nieumyślnej pracodawca jest uprawniony do wystąpienia z roszczeniem regresowym w wysokości trzykrotności pensji.
Jednakże większość lekarzy poza świadczeniem pracy na etacie prowadzi także własną praktykę zawodową. W takim przypadku specjalista jest zobowiązany do zawarcia samodzielnie obowiązkowej umowy ubezpieczenia OC.
Ubezpieczenie OC a zabiegi medycyny estetycznej
Obowiązkowe ubezpieczenie OC lekarza co do zasady nie obejmuje szkód będących następstwem zabiegów medycyny estetycznej poza tymi, które są udzielane w przypadkach będących następstwem wady wrodzonej, urazu, choroby lub następstwem jej leczenia. W związku z tym, by zabezpieczyć działalność w obszarze medycyny estetycznej, lekarz powinien skorzystać z ubezpieczenia dobrowolnego, w ramach którego za opłatą dodatkowej składki włączy do ochrony ubezpieczeniowej określony rodzaj ryzyka lub usunie klauzule wyłączające lub ograniczające odpowiedzialność ubezpieczyciela.
Skorzystanie z dodatkowego ubezpieczenia przez specjalistów działających w branży medycyny estetycznej jest tym bardziej rekomendowane, że status prawny zabiegów medycyny estetycznej wciąż nie został rozstrzygnięty przez ustawodawcę. Z uwagi na niedostateczną terminologię ustawodawczą i brak definicji legalnej przez lata pojawiały się liczne rozbieżności w kwalifikacji zabiegów medycyny estetycznej o charakterze upiększającym. Część doktryny stoi na stanowisku, że spełniają one kryteria uznania je za świadczenia zdrowotne, podczas gdy inni uważają, że do świadczeń zdrowotnych zaliczamy zabiegi lecznicze, które mogą mieć charakter wyłącznie diagnostyczny, terapeutyczny lub leczniczy.
Co mówi prawo o zabiegach estetycznych?
Swego rodzaju przełomem w dyskusji nad statusem zabiegów medycyny estetycznej było postanowienie Sądu Najwyższego z 26 maja 2021 roku w sprawie o sygnaturze akt I KK 23/21. Sprawa dotyczyła lekarza dentysty i przeprowadzonego zabiegu powiększania piersi preparatem Aquafilling, co zakończyło się poważnymi powikłaniami u pacjentki. Obwiniona lekarka została ukarana przez Naczelny Sąd Lekarski za przekroczenie uprawnień zawodowych. W toku postępowania obrońca podnosił, że zabieg ten nie stanowił świadczenia zdrowotnego, a więc nie podlegał regulacjom dotyczącym odpowiedzialności zawodowej lekarzy. Sprawa znalazła swój finał w Sądzie Najwyższym, który oddalił kasację pełnomocnika lekarki, podkreślając, że zabieg przeprowadzony przez lekarza dentystę, mimo że nie miał na celu ratowania życia lub zdrowia, spełniał definicję świadczenia zdrowotnego zawartą w ustawie o działalności leczniczej. Sąd wskazał, że pojęcie to obejmuje nie tylko działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia, lecz także inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. W związku z tym przeprowadzenie zabiegu przez lekarza dentystę w zakresie nieobjętym jego uprawnieniami zawodowymi stanowiło przekroczenie tych uprawnień. Na podstawie powyższego postanowienia można stwierdzić, że zabieg o charakterze estetycznym może stanowić świadczenie zdrowotne w rozumieniu obowiązujących przepisów, a kwalifikacja zabiegu estetycznego powinna być dokonywania ad casum (indywidualnie). Brak jednolitej terminologii oraz definicji legalnej zabiegów medycyny estetycznej jest źródłem komplikacji także w sferze ubezpieczeniowej. Główne trudności pojawiają się na etapie kwalifikacji danego zabiegu jako świadczenia zdrowotnego. Nierzadko dochodzi bowiem do sytuacji, w których ubezpieczyciele odmawiają wypłaty świadczeń, przyjmując argumentację podobną do opisanej powyżej.
Jak wybrać odpowiednią polisę OC?
Rynek obfituje w oferty ubezpieczeń kierowanych do specjalistów medycyny estetycznej. Przy ich zawieraniu najważniejsza jest szczegółowa analiza ogólnych warunków ubezpieczenia, by upewnić się, że ochroną ubezpieczeniową zostaną objęte wszystkie zabiegi, które znajdują się w portfolio danego specjalisty. Niezwykle istotnym aspektem jest także prawidłowy wybór wysokości sumy gwarancyjnej. W odniesieniu do medycyny estetycznej, gdzie potencjalne roszczenia mogą sięgać kilkudziesięciu lub kilkuset tysięcy złotych, rekomenduje się zabezpieczenie działalności lekarza w przedziale od pół do miliona złotych, przy czym wysokość sumy gwarancyjnej powinna zostać dostosowana także do stopnia inwazyjności procedur dokonywanych przez konkretnego lekarza. Dobrą praktyką jest również wybór polisy z tzw. ochroną prawną. Opcja ta pozwala pokryć koszty obrony przed roszczeniami, w tym wynagrodzenie pełnomocnika oraz ewentualnych kosztów sądowych.
