Miejscowe glikokortykosteroidy (GKS) od wielu lat są wszechobecne w lecznictwie dermatologicznym. Niestety mimo to często bez wiedzy i nadzoru lekarza są stosowane w niewłaściwy sposób.

Lek. Aleksandra Znajewska-Pander o miejscowych sterydach
specjalista dermatolog wenerolog
Już w 1952 roku Sulzberger i Witten udowodnili korzystne działanie hydrokortyzonu stosowanego miejscowo w leczeniu zmian skórnych w przebiegu atopowego zapalenia skóry. Od tego czasu jesteśmy świadkami ciągłych modyfikacji cząsteczek glikokortykosteroidów, mających na celu zwiększenie skuteczności ich działania i redukcję działań niepożądanych. W lecznictwie dermatologicznym przy stosowaniu miejscowych preparatów glikokortykosteroidowych wykorzystuje się ich działanie przeciwzapalne, immunosupresyjne, antyproliferacyjne oraz przeciwświądowe. Należy podkreślić, iż z dużym prawdopodobieństwem możemy przewidzieć korzyści terapeutyczne z ich stosowania, jak i działania niepożądane. Niestety mimo to często bez wiedzy i nadzoru lekarza GKS są stosowane w niewłaściwy sposób.
Jakie problemy skórne można wyleczyć glikosteroidami?
- Miejscowe glikokortykosteroidy są preparatami z wyboru w leczeniu licznych dermatoz, zarówno w stadium ostrym choroby, jak i w zaostrzeniu choroby przewlekłej.
- Wśród licznych tzw. steroidowrażliwych dermatoz wyróżnia się między innymi łuszczycę, atopowe zapalenie skóry, choroby alergiczne, rumieniowe, liszaj płaski, fotodermatozy czy uszkodzenia czynnikami fizycznymi.
- Cechą wspólną wymienionych stanów chorobowych jest uszkodzona bariera skórno-naskórkowa skóry, świąd i suchość skóry.
- Preparaty glikokorykosteroidowe od wielu lat stanowią pierwszą linię leczenia, znacząco poprawiając stan miejscowy a także redukując objawy subiektywne.
Jak wybrać najlepszy preparat sterydowy?
Wybór miejscowego leku sterydowego powinien być dostosowany indywidualnie do pacjenta pod kątem siły działania, postaci oraz miejsca aplikacji preparatu. Ponieważ leki stosujemy zazwyczaj raz dziennie istotne także są właściwości kosmetyczne produktu i nie należy ich bagatelizować. Nowoczesny preparat, którego oczekują pacjenci, powinien być łatwy w aplikacji, dobrze rozprowadzać się na chorobowo zajętej skórze oraz odpowiednio szybko się wchłaniać. Skuteczna terapia, wymaga systematyczności, polega na codziennym stosowaniu odpowiednio dobranych preparatów w połączeniu z pielęgnacją skóry, zapewniającą odbudowę zaburzonej bariery hydrolipidowej. Należy mieć na uwadze, że zagwarantowanie odpowiedniego nawilżenia oraz natłuszczenia naskórka w znacznym stopniu redukuje suchość, rumień, świąd skóry, a także zmniejsza odczyn zapalny i kolonizację skóry gronkowcem złocistym. We wszystkich przypadkach skuteczne leczenie powinno po pierwsze szybko eliminować objawy choroby, wpływać pozytywnie na jakość życia pacjentów oraz zapobiegać zaostrzeniom przy minimalnym działaniu niepożądanym wynikającym z zastosowanej terapii.
Kiedy nie powinno się stosować glikokortykosterydów?
Przeciwwskazanie do leczenia nowoczesnymi glikokortykosterydami to gównie brak współpracy z pacjentem oraz brak prawidłowego rozpoznania choroby w trakcie diagnostyki różnicowej.
Błędem w sztuce lekarskiej jest zastosowanie GKS w:
- leczeniu dermatoz ropnych, grzybiczych, wirusowych i bakteryjnych;
- u pacjentów z trądzikiem zwykłym lub różowatym;
- w miejscowym leczeniu owrzodzeń goleni;
- u dzieci na skórę w okolicy pieluszkowej;
- w terapii nowotworów skóry innych niż chłoniaki.
Szczególną ostrożność należy zachować stosując leczenie zmian skórnych na dużych powierzchniach skóry (powyżej 30%) lub na twarz i okolice anogenitalne (wchłanianie w okolicy krocza jest 42 razy większe niż przez skórę ramienia).
Terapia powinna być krótka, zazwyczaj do uzyskania poprawy klinicznej, średni czas nie powinien przekraczać 2–3 tygodni. U pacjentek w ciąży nie zaleca się stosowania GKS miejscowych w I trymestrze ciąży.
Działania niepożądane po stosowaniu glikokortykosteroidów
Zazwyczaj siła działania glikokortykosteroidu związana jest ze zwiększonym ryzykiem działań niepożądanych. Działania niepożądane możemy podzielić na miejscowe i ogólne.
Miejscowe działania niepożądane GKS to:
- nieodwracalne zmiany zanikowe naskórka i skóry właściwej: ścieńczenie i zaniki skóry, często związane z
nieprawidłową aplikacją leku; - rozstępy skórne;
- teleangiektazje;
- odbarwienia lub przebarwienia skóry;
- nadmierne owłosienie;
- trądzik posteroidowy;
- zapalenie okołoustne;
- wtórne nadkażenia bakteryjne, wirusowe i grzybicze;
- upośledzony proces gojenia się ran i owrzodzeń.
Ogólnoustrojowe działania niepożądane występują rzadko.
Występują szczególnie w przypadkach tzw. nieświadomej okluzji leku, a także kiedy lek stosowany jest długotrwale i niezgodnie z zaleceniami.
Dlaczego w trakcie terapii GKS warto stosować emolienty?
- Emolienty w terapii miejscowymi glikokorykosteroidami nie stanowią tylko elementu kosmetycznego terapii.
- Odbudowują uszkodzoną barierę naskórkową oraz zapobiegają przenikaniu alergenów i czynników drażniących w głąb skóry.
- Regularne ich stosowanie łagodzi świąd, poprawia wygląd skóry oraz ogranicza stosowanie preparatów leczniczych.
Metody leczenia glikokortykosterydami
W praktyce stosowanych jest kilka metod leczenia glikokortykosterydami miejscowymi. Metoda klasyczna (ciągła), polega na stosowaniu początkowo silnego glikokortykosteroidu, a następnie leku o słabszym działaniu. Druga metoda, to terapia naprzemienna, polega na tym, że GKS stosuje się miejscowo na zmianę z emolientem. Należy pamiętać, że GKS stosujemy od początku rozwoju zmian chorobowych w celu szybkiego ograniczenia ich szerzenia się 1x dziennie. Dzięki wspomnianym terapiom można skutecznie uniknąć objawów niepożądanych, zredukować sumaryczną dawkę glikokortykosteroidu, uzyskać długą remisję choroby, a także – w rezultacie – uniknąć zjawiska tachyfilaksji.
Podsumowanie
Nowoczesne preparaty glikokortykosteroidowe wykazują się dużym profilem bezpieczeństwa i łatwością aplikacji. Preparaty przede wszystkim charakteryzują się szybkim początkiem działania. Jednorazowe stosowanie w ciągu dnia zmniejsza koszty leczenia, ryzyko działań niepożądanych i w efekcie poprawia komfort terapii pacjenta. Ważnym czynnikiem wpływającym na długość i bezpieczeństwo terapii jest odpowiednio dobrany emolient stosowany w trakcie leczenia. Takie połączenie gwarantuje ustąpienie objawów choroby przy jednoczesnej odbudowie bariery ochronnej skóry i redukcji objawów subiektywnych.
Łupież to powszechna choroba skóry głowy, a przy tym uciążliwy problem natury estetycznej, który dotyczy…
Miesiące letnie to czas, kiedy skóra pragnie jej najbardziej. Promieniowanie słoneczne prowadzi do fotostarzenia i…