Dlaczego nie warto bać się słońca?

Dlaczego uważa Pan, że o działaniu słońca mówi się zbyt źle, a Polacy nadużywają kremów z wysokich filtrem? 

Patrząc ewolucyjnie, od zawsze żyliśmy na słońcu i na lądzie – ludzie ciemnoskórzy na południu, a ci z jaśniejszą skórą – na północy. Więc jeśli spojrzeć na nasz tryb życia przez tysiące lat – niemożliwe jest, byśmy nie zaadaptowali się do tego, żeby wytwarzać mechanizmy ochronne przed słońcem. Druga rzecz: mówi się mnóstwo na temat negatywnego działania słońca. A tak naprawdę nikt nie weryfikuje, co się za tym pojęciem kryje. Jedynym złym aspektem z punktu widzenia zagrożeń zdrowotnych są nowotwory skóry. O starzeniu skóry mówi się dopiero od kilku lat, a o przebarwieniach jest głośno, jednak wielu ludzi wciąż je bagatelizuje. Więc w kwestii zagrożeń najbardziej boimy się nowotworów. Oczywiście prawdą jest to, że słońce sprzyja powstawaniu nowotworów skóry. Jednak trzeba wiedzieć, czego tak naprawdę się boimy, ponieważ wyróżniamy trzy ich typy. To rak podstawnokomórkowy, kolczystokomórkowy i czerniak. 

To prawda, większość ludzi myśląc i mówiąc o raku skóry, od razu kojarzy go z czerniakiem.

Tymczasem nie jest on wcale tak częstym nowotworem. Prawdą jest, że jego występowanie bardzo się zwiększa w stosunku do ubiegłych lat, jednak wciąż nie jest to tak popularny nowotwór. WHO szacuje, że obecnie na świecie odnotowuje się około 300 tysięcy nowych przypadków zachorowań rocznie. Umiera na nie między 65 a 70 tysięcy ludzi. Wydaje się, że to dużo, ale jeśli odniesiemy to do zachorowań na raka jelita grubego – rocznie notuje się około dwóch milionów przypadków, a umiera na niego około 900 tysięcy, czyli 15 razy więcej niż na czerniaka. Zawsze podkreślam, że ze słońca trzeba korzystać uważnie i z umiarem, jednak w Polsce nie mamy się co aż tak obawiać czerniaka. W naszym kraju diagnozuje się około 2,5–3 tysięcy zachorowań rocznie, a to – porównując do innych państw – wcale nie jest dużo. 

A co z pozostałymi nowotworami skóry?

Jest ich zdecydowanie więcej niż czerniaków, bo ponad milion rocznie. Mogą być spowodowane przewlekłym dawkowaniem słońca, wręcz niszczeniem skóry przez promieniowanie, ale warto wiedzieć, że umiera na nie mało osób. O ile na czerniaka umiera na całym świecie 65 tysięcy ludzi, to na inne nowotwory skóry umiera drugie tyle. Nie są aż tak groźne dla życia, bo – po pierwsze – dość łatwo je wykryć. Skóra w tym rejonie nabiera specyficznego wyglądu. Rak podstawnokomórkowy nie jest złośliwy, nie daje przerzutów, tylko uszkadza tkankę. Działa jak kwas, który wypala dziurę, dopóki się go nie zneutralizuje. Tymczasem na świecie pojawiają się budzące grozę informacje, że do danego roku życia 70 proc. Amerykanów będzie miało nowotwór skóry. Od razu wszyscy kojarzymy go z czerniakiem, a większość osób zachoruje na miejscowo złośliwego raka.

Wracając do czerniaka – powoduje go słońce czy poparzenie słoneczne?

W kontekście czerniaka mówi się, że powoduje go słońce, ale słońce i sposób z niego korzystania to pojęcie bardzo szerokie. Można korzystać z dużej dawki słońca w krótkim czasie albo z niewielkiej, ale regularnie. Efekty są dla naszego organizmu inne w pierwszym i drugim przypadku. Można więc przyjąć, że winne jest poparzenie słoneczne, a nie samo przebywanie na słońcu. Najniebezpieczniejsze zachowania, które go powodują, to opalanie, zwłaszcza do tego stopnia, aż będzie schodziła skóra. Badania wskazują, że kilkukrotne poparzenie w dzieciństwie zwiększa ryzyko czerniaka w przyszłości. Tylko wciąż to ryzyko jest niewielkie w stosunku do zachorowania na inne choroby. Należy myśleć o słońcu zawsze w kategorii nie tylko wad i zagrożeń, lecz także pozytywów.

Jakie są więc pozytywne strony przebywania na słońcu?

Jedynym argumentem „za”, o którym się mówi, jest wytwarzanie witaminy D3. Jednak tu też pojawiają się kontrargumenty: do tego, aby wytworzyła się witamina D3 jest potrzebne słońce, ale skoro słońce jest niebezpieczne – suplementujmy witaminę D3 w tabletkach lub w kropelkach. W każdej dziedzinie życia ważny jest biznes i często wykorzystuje się go, siejąc strach wśród ludzi. Jednak są przeprowadzone badania, w których dowiedziono, że witamina D3 wytwarzana ze słońca i ta pozyskana z suplementacji nie działa tak samo. Oczywiście to nie jest prawda, że witamina D3 suplementowana nie działa, bo związek chemiczny zawsze będzie działał. Jednak chodzi o to, że pozytywne działanie słońca daje coś więcej. 

Co to takiego? Od pozornie błahych rzeczy: słońce poprawia nastrój i dodaje energii. Reguluje rytm dobowy, więc sprzyja redukcji przewlekłego stresu, po kąpieli słonecznej jesteśmy zrelaksowani, nigdy zdenerwowani. Co ważne – obniża ciśnienie krwi, a choroby sercowo-naczyniowe są wciąż główną przyczyną zgonów w naszej szerokości geograficznej. Słońce działa przeciwdepresyjnie. Sprzyja chudnięciu, choć wciąż nie wiadomo, jaki jest mechanizm tego zjawiska. Podejrzewa się, że powoduje ono po prostu, że chce nam się więcej, więc w rezultacie więcej się ruszamy. Ale bada się obecnie też jego wpływ bezpośrednio na tkankę tłuszczową. Patrząc w kontekście populacji – wydłuża życie i zmniejsza śmiertelność. Potwierdzają to badania ze Szwecji – w pierwszym obserwowano kilkanaście tysięcy ludzi przez 10 lat, drugie, podobne badanie wykonano w Wielkiej Brytanii. Ich wyniki są bardzo ciekawe, okazało się, że ludzie nieunikający słońca nie tylko lepiej się czuli, lecz także byli zdrowsi, żyli dłużej, mieli mniejsze ryzyko wystąpienia nowotworów, szczególnie raka piersi, raka jelita grubego i płuc – czyli tych najpopularniejszych, zabijających najczęściej. Korzystnie wpływa na choroby autoimmunologiczne, szczególnie na stwardnienie rozsiane. W mechanizmie produkcji witaminy D3 zmniejsza ryzyko autyzmu, jeśli mamy w okresie ciąży eksponują się na słońce. Badania wykazują też, że chorzy z nowotworem mają lepsze rokowania niż osoby, które się chowają przed słońcem. 

W jaki sposób więc korzystać z kosmetyków z filtrem i jakie wartości filtrów według Pana warto stosować w naszej szerokości geograficznej?

W Polsce jest tendencja do używania kosmetyków z wysokimi wartościami filtrów przez 365 dni w roku. Po co? Oczywiście pomijam sytuacje, kiedy są one potrzebne – np. po zabiegach medycyny estetycznej. Jednak zimą, kiedy promieniowanie słoneczne jest niewielkie i spędzamy czas głównie w zamkniętych pomieszczeniach, używanie filtrów jest moim zdaniem zbędne. Istnieją dane z Wielkiej Brytanii, że z powodu niedoświetlenia słonecznego na różne choroby umiera kilkaset tysięcy osób rocznie. Brak słońca rozregulowuje organizm. Czy czerniak rozwija się na pewno od nadmiernej ekspozycji słonecznej? A może od niedoboru słońca? Mamy dane, że małe dawki promieniowania nie sprzyjają powstawaniu czerniaka. Ale czy np. całkowity brak słońca może go wywoływać? Warto to zbadać, bo coraz częściej pojawiają się takie opinie. Filtrów SPF 30 i SPF 50 powinniśmy używać na urlopie, gdy spędzamy mnóstwo czasu na słońcu. Uważam, że wystarczy wtedy SPF 30, ale trzeba ponawiać jego aplikacji co godzinę i warto dodatkowo chronić się ubraniem. Jednak jeśli latem pracujemy w zamkniętym pomieszczeniu, poruszamy się na zewnątrz tylko z pracy do auta i w drugą stronę, wystawiając na promieniowanie przez kilka minut twarz i dłonie, to w mojej ocenie w ogóle nie ma potrzeby stosowania kremu z filtrem, a jeśli już, to SPF 15 zupełnie wystarczy. Spędzanie czasu
na świeżym powietrzu w naszej szerokości geograficznej, np. w weekend na grillu, też nie wymaga według mnie wysokiej ochrony – przecież SPF 15 oznacza, że możemy być 15 razy dłużej na słońcu.