Zabiegi z wykorzystaniem preparatów na bazie kwasu hialuronowego to ciągle najpopularniejsze zabiegi w medycynie estetycznej. Kwas hialuronowy jest uznawany za najbezpieczniejszy preparat stosowany do korekcji zmarszczek statycznych, wolumetrii, powiększania oraz korekty symetrii ust.
Kwas hialuronowy ulega naturalnej degradacji przez organizm. Działanie wypełniaczy można odwrócić za pomocą hialuronidazy, a ich stosowanie nie wymaga badania alergii skórnej. Wzrastająca ilość zabiegów z wykorzystaniem wypełniaczy na bazie kwasu hialuronowego powoduje wzrost ilości powikłań po ich wykonaniu.
Jakie są powikłania naczyniowe i nienaczyniowe po zabiegu z użyciem kwasu hialuronowego?
Powikłania naczyniowe wynikają z całkowitego lub częściowego upośledzenia drożności naczynia krwionośnego i mogą prowadzić do niedokrwienia i niedotlenienia tkanek. Konsekwencją tego może być martwica tkanek, a w szczególnym przypadku (zamknięcia tętnicy siatkówkowej) upośledzenie widzenia, a nawet ślepota. Powikłania nienaczyniowe to głównie guzki, ziarniniaki, efekt Tyndalla, przetrwały obrzęk, reakcje alergiczne oraz infekcje.
Z czego wynikają objawy niepożądane i powikłania po zabiegu z użyciem kwasu hialuronowego??
Mogą one być spowodowane brakiem odpowiedniej kwalifikacji pacjenta do zabiegu (w tym brakiem odpowiedniego wywiadu), nieprawidłową techniką wstrzykiwania preparatu, brakiem aseptyki podczas zabiegu, nieprawidłowym postępowaniem pacjenta po zabiegu, zmiennościami anatomicznymi, nieprawidłowym dobraniem rodzaju (przede wszystkim gęstości) preparatu do danego obszaru, a także reakcją organizmu na obecność ciała obcego.
Jak zminimalizować ryzyko wystąpienia reakcji niepożądanych i powikłań po zabiegu z użyciem kwasu hialuronowego?
Należy przestrzegać zasad bezpiecznej aplikacji preparatów na bazie kwasu hialuronowego. Są to przede wszystkim:
- odpowiednia kwalifikacja pacjenta,
- perfekcyjna znajomość anatomicznych obszarów, do których nadają się poszczególne wypełniacze,
- znajomość tzw. stref wysokiego ryzyka,
- doświadczenie operatora,
- technika iniekcji dopasowana do miejsca aplikacji i rodzaju preparatu,
- odpowiednia ilość podawanego wypełniacza,
- próba aspiracji w miejscach w pobliżu naczyń krwionośnych,
- stosowanie kaniuli w każdym możliwym przypadku,
- powolne podawanie preparatu,
- obserwacja pacjenta bezpośrednio po zabiegu oraz przekazanie informacji na temat postępowania pozabiegowego.
Spełnienie tych warunków jest jednak niewystarczające, ponieważ kluczowe znaczenie ma jakość samego preparatu.
Czym się różnią między sobą wypełniacze na bazie kwasu hialuronowego?
Kwas hialuronowy należy do grupy związków określanych terminem glikozaminoglikany. Są to polisacharydy, zbudowane z wielu powtarzających się jednostek disacharydów. Kwas hialuronowy jest naturalnym związkiem, mającym taką samą budowę chemiczną zarówno u człowieka, jak i u innych kręgowców oraz bakterii. Sam kwas hialuronowy nie wywołuje reakcji alergicznych. Jednak należy pamiętać, że kwas hialuronowy to nie jedyny składnik wypełniaczy na jego bazie. „Surowy” kwas jest poddawany wielu procesom obróbki, tzn. oczyszczaniu, sieciowaniu, konserwacji i to te procesy oraz substancje w nich użyte mają kluczowy wpływ na jakość ostatecznego produktu. Najczęściej wpływa to też na cenę produktu. W kosmetyce stosuje się żele kwasu hialuronowego całkowicie lub częściowo nasycone wodą. Pierwsze z nich nie pobierają wody z otaczających je tkanek, drugie natomiast chłoną wodę z otoczenia, zwiększając swoją objętość, tym samym dając efekt wolumizacji. Jednocześnie nadmierna zdolność do absorbcji wody może być jedną z głównych przyczyn obrzęków pozabiegowych. Rozwiązaniem jest zastosowanie fizjologicznego roztworu buforującego, który ogranicza nadmierne wiązanie cząsteczek wody jednocześnie dając przewidywalne efekty wolumetryczne.
Co dzieje się w skórze po wstrzyknięciu kwasu hialuronowego?
Kwas jest stosunkowo szybko degradowany przez hialuronidazę i wolne rodniki, które naturalnie tam występują. Ponadto związek ten, nawet o wysokiej masie cząsteczkowej, ma słabe właściwości biomechaniczne. Podejmowane są zatem próby ulepszenia właściwości kwasu hialuronowego poprzez proces sieciowania. W procesie tym używa się środków sieciujących, które tworzą połączenia pomiędzy cząsteczkami kwasu hialuronowego. Środki te mają różne grupy funkcyjne, przez co reagują w odmienny sposób z kwasem hialuronowym. Zazwyczaj do sieciowania stosuje się formaldehyd, aldehyd glutarowy, epoksydy, diwinylosulfon. Niekiedy jednak pojedyncze sieciowanie jest niewystarczające dla uzyskania oczekiwanej stabilności produktu. Z tego względu opracowano technologie podwójnego sieciowania – najpierw poprzez tworzenie wiązań eterowych, a potem estrowych. Drugie wiązania poprawiają biostabilność poprzez zwiększenie stopnia usieciowania, zwiększają także oporność zmodyfikowanego produktu na trawienie hialuronidazą oraz na działanie wolnych rodników poprzez utrudnienie docierania tych czynników do środka łańcuchów polimerów.
Dlaczego sieciowanie kwasu hialuronowego jest tak ważne?
Im wyższe sieciowanie, tym wolniejsza jest destrukcja kwasu hialuronowego przez naturalnie występującą hialuronidazę. Produkt jest bardziej twardy, ma większą wytrzymałość i dłużej utrzymuje się w miejscu iniekcji. Jednocześnie jego podanie jest trudniejsze, wymaga większej średnicy igły lub kaniuli i jest mniej podatny na „rozpuszczenie” za pomocą hialuronidazy w przypadku powikłania lub hiperkorekcji. W przypadku wypełniaczy stosowanych w obszarze twarzoczaszki za substancję bezpieczną uznaje się BDDE czyli ester diglicydowy 1,4 – butanodiolu. Ważne jest, aby nadmiary niezwiązanego BDDE zostały usunięte po zakończonym procesie sieciowania.
Jakie źródła pozyskiwania kwasu hialuronowego są najlepsze?
Jak dotąd podstawowym sposobem otrzymywania kwasu hialuronowego była jego izolacja z różnych części organizmów zwierzęcych, tj. grzebieni kogucich, gałek ocznych kręgowców, skóry rekina, pępowiny. Proces pozyskiwania kwasu hialuronowego ze źródeł zwierzęcych ma kilka istotnych wad. Kwas hialuronowy występuje naturalnie w organizmach zwierzęcych jako kompleks z innymi biopolimerami, na przykład białkami. Związki te, będąc zanieczyszczeniem preparatów kwasu hialuronowego, mogą wykazywać działanie alergenne. Obserwowane reakcje zapalne w pobliżu miejsc wstrzyknięcia kwasu to: obrzęki, zaczerwienienie, ropnie, guzki, ziarnina typu ciała obcego. Obecność pozostałości kwasów nukleinowych doprowadza czasami do indukcji cytokinin zapalnych. Ponadto w próbkach kwasu mogą znajdować się śladowe ilości kationów metali, co może powodować zmianę jego właściwości. Z tych powodów obecnie kwas hialuronowy pozyskuje się metodami bazującymi na hodowli odpowiednich szczepów bakterii niechorobotwórczych. Ta metoda jest bardziej przewidywalna i bezpieczna, jednak niepożądane składniki takie jak pozostałości ścian komórkowych, kwasów nukleinowych czy metali mogą zanieczyścić produkt. Prawidłowe oczyszczenie składników bazowych z substancji resztkowych minimalizuje ryzyko powstania reakcji alergicznych, odczynów zapalnych czy pirogenności.
Na co warto zwracać uwagę wybierając wypełniacz na bazie kwasu hialuronowego?
W ostatnim czasie na rynku pojawiło się wiele nowych marek i produktów na bazie kwasu hialuronowego. Większość z nich to produkty wysokiej jakości, spełniające wymagania stawiane tej grupie produktów. Należy jednak pamiętać, że czysty kwas hialuronowy to tylko część objętości produktu. Dla przewidywalności i bezpieczeństwa wykonywanych zabiegów należy sprawdzić jak wytwarzany jest dany produkt, czy pochodzi z wiarygodnego źródła, czy nie ma ryzyka, iż może zawierać resztki substancji niepożądanych: ścian komórkowych, protein lub kwasów nukleinowych. Czy jest sterylny i odpowiednio zapakowany oraz czy posiada wymagane certyfikaty. Jak wygląda proces sieciowania i jakich substancji do niego użyto. W innym przypadku możemy narazić pacjenta na szereg powikłań niezwiązanych z techniką zabiegową i umiejętnościami operatora.