Stymulatory tkankowe zyskały ogromną popularność, ale czy zawsze idzie za tym realna skuteczność? Prof. dr hab. n. med. Paweł Surowiak analizuje metody biostymulacji skóry oparte na dowodach naukowych. Od IPL i laserów po kwas hialuronowy i polinukleotydy. Co naprawdę działa, a co jest tylko chwilową modą?
Prof. dr hab. n. med. Paweł Surowiak
Profesor Uniwersytetu Medycznego, współzałożyciel i były wieloletni członek zarządu oraz wiceprezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Estetycznej i Anti-Aging. Autor licznych publikacji i podręczników, promotor bezpiecznej i opartej na dowodach praktyki medycznej. Współtwórca Dermamed Centrum Medycyny Estetycznej i Laseroterapii we Wrocławiu https://dermamed.com.pl
W ostatnich latach obserwujemy znaczący wzrost popularności stymulatorów tkankowych, który w dużej mierze napędzany jest mediami społecznościowymi. Często niestety tworzony przekaz jest przesadnie optymistyczny – sugerujący, że preparaty te działają od razu jak „eliksir młodości”.
Rzeczywistość jest bardziej złożona – to tylko jeden z elementów szerokiego wachlarza metod biostymulacji. Ponadto należy pamiętać, że proces starzenia obejmuje wszystkie struktury tkankowe i na dzień dzisiejszy bez kompleksowych działań mających na celu odbudowanie objętości z użyciem np. kwasu hialuronowego, czy osłabienia pracy wybranych mięśni mimicznych z użyciem toksyny botulinowej, nie ma możliwości uzyskania satysfakcjonujących efektów klinicznych. Jednym z ewenementów rynku medycyny estetycznej jest na przykład wielka popularność egzosomów pochodzenia roślinnego. Nie spotkałem się dotychczas z informacjami, co de facto jest zawarte w dostępnych komercyjnie egzosomach. Jak wiadomo, w skład tego typu struktur wchodzą m.in. kwasy nukleinowe (RNA) i białka, jednak nikt udostępnił dotychczas danych dotyczących sekwencji kwasów nukleinowych zawartych w egzosomach, nie udało mi się odnaleźć badań biologicznych opisujących wpływ tych kwasów nukleinowych na ludzkie komórki itd.
Czym właściwie są stymulatory tkankowe?
Stymulatory tkankowe to preparaty iniekcyjne, których głównym celem nie jest natychmiastowe wypełnienie zmarszczek czy poprawa objętości tkanek – jak w przypadku klasycznych wypełniaczy – ale pobudzenie skóry do regeneracji. Z założenia powinny one działać poprzez aktywację fibroblastów, czyli komórek produkujących kolagen, elastynę i kwas hialuronowy. W dłuższej perspektywie efektem ich działania powinna być poprawa jędrności, elastyczności i jakości skóry.
Należy podkreślić, że obok modnych obecnie iniekcyjnych stymulatorów tkankowych jest jeszcze duża grupa zabiegów laserowych, termicznych, ultradźwiękowych, czy używających radiofrekwencji, które mają bardzo bogate podłoże merytoryczne w postaci badań klinicznych i biologicznych potwierdzające ich skuteczność w zabiegach, których celem jest poprawa jakości skóry.
Podział: stymulatory „twarde” i „miękkie”
Obecnie w mediach obowiązuje podział stymulatorów iniekcyjnych na:
• Stymulatory twarde – do tej grupy należą takie substancje jak kwas polimlekowy (PLLA), polikaprololakton (PCL) czy hydroksyapatyt wapnia (CaHA). Są to znane od lat substancje, które stosowane głównie w celu uzyskania efektu wypełnienia. Zabiegi dodają objętości leczonym tkankom poprzez stymulację syntezy kolagenu. Działają one poprzez indukcję odpowiedzi zapalnej na obecność stosowanej substancji, w wyniku której następuje włóknienie, czyli wzrost syntezy kolagenu. Grupa ta jest znana od wielu lat, ma liczne dowody na skuteczność i bezpieczeństwo, jednak w ostatnich latach, szczególnie w przypadku PLLA są rozszerzane wskazania do jego stosowania, co nie ma dobrej dokumentacji bezpieczeństwa.
• Stymulatory miękkie – w teorii ich działanie ma opierać się na stymulacji różnych procesów naprawczych w skórze. Kwalifikowane do niej są takie substancje jak różne formy kolagenu, polinukleotydy, różnego rodzaju koktajle np. aminokwasy z kwasem hialuronowym itd. Niektórzy zaliczają do tego grupy również osocze i fibrynę bogatopłytkową. Obecnie największą popularnością w tej grupie cieszą się polinukleotydy. Systematyczny przegląd Lampridou i wsp. (1) obejmujący 9 badań (219 pacjentów) wykazał znaczącą poprawę zmarszczek, tekstury i elastyczności skóry po iniekcjach polinukleotydów, przy dobrym profilu tolerancji. W przypadku preparatów składających się z kwasu hialuronowego wykazano poprawę zarówno poprawę kliniczną stanu skóry (2, 3), jak i wzrost syntezy kolagenu typu III (4).
W dyskusji na temat stymulatorów często pomijany jest kwas hialuronowy, który może być stosowany w różnych formach – nieusieciowany jako mezoterapia i usieciowany jako tzw. skinbooster oraz jako wypełniacz. We wszystkich tych formach kwas hialuronowy posiada liczne dowody na skuteczność i bezpieczeństwo. Wydaje się być najlepiej przebadaną substancją stosowaną w celu wypełniania tkanek oraz stymulacji procesów naprawczych. Liczna prace wykazują, że kwas hialuronowy może wywierać silne działanie stymulujące na syntezę kolagenu i elastyny w skórze (5-8).
Należy pamiętać, że kwas hialuronowy może wykazywać bezpośrednie działanie biologiczne poprzez specyficzne receptory takie jak CD44, RHAMM, LYVE-1, ICAM-1 oraz Stabilin-2/HARE, co czyni go substancją o bezpośrednim działaniu biologicznym.
Metody nieiniekcyjne, takie jak IPL, RF mikroigłowa i lasery frakcyjne na dzień dzisiejszy są najlepiej zbadanymi metodami stymulującymi procesy naprawcze. Ich skuteczność jest udowodniona największą liczbą klinicznych badań naukowych, przeprowadzonych na największych w dziedzinie medycyny estetycznej grupach pacjentów. Pojawiają się również bardzo ciekawe prace pokazujące różne biologiczne aspekty działania różnych źródeł energii na komórki ludzkiej skóry.
IPL – fotoodmładzanie i biostymulacja
W ostatnich dwóch dekadach medycyna estetyczna przeszła dynamiczną transformację, której centralnym elementem jest zastosowanie energii świetlnej do poprawy kondycji skóry. Obok laserów o wąskim spektrum, szczególną pozycję zdobyło światło szerokopasmowe wykorzystywane w technologii IPL (Intense Pulsed Light).
W odróżnieniu od laserów emitujących jedną, precyzyjnie dobraną długość fali, urządzenia IPL generują szerokie spektrum światła (zwykle od 400 do 1200 nm), które dzięki zastosowaniu filtrów można dostosować do leczenia wielu różnych problemów skórnych. Taka konstrukcja umożliwia działanie na różne chromofory (melaninę, oksyhemoglobinę, wodę), a tym samym na zmiany pigmentacyjne, naczyniowe, objawy fotostarzenia czy nawet na redukcję owłosienia.
Znaczenie tej technologii w medycynie estetycznej trudno przecenić:
• umożliwia terapie łączone – leczenie kilku problemów skóry w ramach jednego zabiegu,
• jest mało inwazyjna, a okres rekonwalescencji jest krótki,
• dzięki szerokiemu spektrum zastosowań pozwala dopasować parametry do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Coraz nowocześniejsze generacje IPL wprowadzają innowacje, które zwiększają bezpieczeństwo, skracają czas zabiegu i poprawiają efektywność kliniczną. Ciekawymi innowacjami w technologii IPL są: stosowanie coraz krótszych impulsów, podwójnego filtrowania, czy kwadratowych impulsów.
Co czyni IPL naprawdę wyjątkowym? Fakt, że FDA dopuszcza jego zastosowanie w aż 15 wskazaniach, takich jak m.in. teleangiektazje, fotoodmładzanie, zmarszczki twarzy, hiperpigmentacja, piegi, melasma, czy trądzik różowaty. Już pojedynczy zabieg IPL przeprowadzony u pacjenta z objawami fotostarzenia skóry po kilku dniach poprawia jej koloryt (redukuje przebarwienia, zmiany naczyniowe) oraz teksturę skóry. To dopiero początek działania. Liczne badania doświadczalne wykazały, że zabieg IPL wykazuje liczne działania biologiczne na skórę. Indukuje proliferację fibroblastów, silnie zwiększa syntezę kolagenu I i III typu, zwiększa ekspresję takich białek macierzy jak wersykan i dekoryna, wpływa na ekspresję enzymów macierzy zewnątrzkomórkowej, takich jak białka z grupy MMP oraz ich regulatorów, takich jak TIMP, zwiększa ekspresję czynników wzrotstu, w tym stymulującego syntezę kolagenu TGFB (9-14).
Bardzo ciekawe wyniki przedstawiono w pracy Wang i wsp (15). Wykazali oni, że światło IPL odwraca efekt uszkodzenia fibroblastów indukowanego przez promieniowanie UV.
Badania pangenomiczne wpływu IPL na ludzką skórę wykazały bardzo ciekawe efekty. Przeprowadzona badania wykazały, że starzenie się skóry wiązało się ze znacząco zmienionym poziomem ekspresji 2265 kodujących i niekodujących RNA, z których 1293 uległo „odmłodzeniu” po terapii IPL; innymi słowy, ich ekspresja stała się bardziej zbliżona do poziomu obserwowanego w młodej skórze (16).
Reasumując zabieg IPL jest obecnie jedną z najciekawszych i najlepiej przebadanych metod biostymulacji skóry. Zabiegi IPL powinny w najbliższym czasie zająć dużo mocniejsze miejsce na rynku medycyny estetycznej.
Lasery frakcyjne – mikrouszkodzenia jako fundament regeneracji
Lasery frakcyjne stanowią najbardziej intensywnie badany segment technologii estetycznych. Są one obecnie złotym standardem wśród zabiegów stymulujących procesy naprawcze w skórze. Mechanizm działania wszystkich rodzajów laserów frakcyjnych polega na termicznej indukcji licznych stref mikrouszkodzeń skóry, które następnie dają początek procesom naprawczym. Obecnie na rynku mamy bardzo szerokie portfolio laserów frakcyjnych – laser CO2, laser erbowy, erbowo-szklany, 1550, tulowy, 1064,675, pikosekundowe 1064 i 532 i inne. Lasery te różnią się nie tylko faktem ablacji naskórka, ale również głębokością działania, powinowactwem do innych chromoforów, temperaturą urazu, itd. Różnią się też istotnie czasem rekonwalescencji. Liczne prace porównujące skuteczność różnych laserów frakcyjnych nie wykazały istotnych różnic w efektywności poszczególnych rodzajów urządzeń. Najprawdopodobniej wiąże się to z nieokreślonymi jeszcze czynnikami predykcyjnymi. Liczne badania naukowe pokazały, że niezależnie od rodzaju stosowanego lasera frakcyjnego zabieg staje skutkuje przebudową skóry wiążącą się m.in. ze zwiększoną ekspresją kolagenu i innych białek macierzy zewnątrzkomórkowej. Liczne prace opisały procesy biologiczne występujące w skórze w wyniku działania laserów frakcyjnych. Kim i wsp. (17) po ablacyjnej frakcyjnej terapii CO₂ opisali wzrost ekspresji genów takich jak Wnt5a, CYR61 i HSP90 w ciągu 2–24 godzin po zabiegu. Orringer i wsp. (18) opisali, że zastosowanie lasera frakcyjnego nieablacyjnego indukowało indukcję cytokin zapalnych (IL 1β, TNF α), zwiększenie poziomu MMPs, a w późniejszym etapie – kolagenu typu I. Natomiast Schmitt i wsp. (19) w badaniach lasera frakcyjnego erbowego stwierdzili wzrost mRNA MMP 1, MMP 2, MMP 3, TIMP 1/2, IL 6, IL 8, IL 24, a także kolagenu 1A2, kolagenu 5A2, kolagenu 6A2 oraz FGF2.
Bardzo ciekawe badania zostały opisane w white paper (20). Ostatnie badania pokazują, że kluczową rolę w procesie starzenia i odmładzania odgrywa epigenetyka, a zwłaszcza metylacja DNA – odwracalny proces polegający na przyłączaniu grup metylowych do DNA w miejscach CpG. Zmienia ona aktywność genów, nie ingerując w ich sekwencję. Dzięki temu metylacja DNA stała się biomarkerem starzenia i podstawą tzw. „zegarów epigenetycznych”, pozwalających ocenić biologiczny wiek skóry. Co najważniejsze – zmiany epigenetyczne są odwracalne, co otwiera drogę do nowoczesnych terapii anti-aging.
Epigenetyka i metylacja DNA w starzeniu skóry
• Starzenie: gromadzenie uszkodzeń molekularnych zaburzających funkcje komórek, prowadzące do zmarszczek, utraty elastyczności i przebarwień.
• Metylacja DNA: mechanizm regulujący ekspresję genów, będący pomostem między środowiskiem (np. UV, tryb życia) a zdrowiem skóry.
• Efekt kliniczny: zmiany metylacji oddziałują na geny odpowiedzialne za regenerację skóry, pigmentację i naprawę tkanek. Ich modyfikacja może odmłodzić wygląd skóry.
Do badania włączono zdrowych dorosłych (≥18 lat) z widocznymi oznakami fotostarzenia. Badano wpływ serii 3 zabiegów laserem frakcyjnym 1940 nm na profil metylacji genów komórek skóry. Analizy DMR i DMC: wykazały efekt „anty-aging” w genach związanych z proliferacją i różnicowaniem komórek skóry (np. FGFR3, HDAC10). Korelacja z efektami klinicznymi: odmłodzone wzorce metylacji DNA korelowały ze zmniejszeniem pigmentacji, rumienia i brązowienia skóry. Zegar epigenetyczny: po 6 miesiącach w próbkach nieleczonych wiek epigenetyczny pozostał stabilny (±5 lat od wartości wyjściowej), natomiast w próbkach leczonych wykazano istotne odmłodzenie biologiczne skóry.
Podsumowanie
Zabiegi stymulujące procesy naprawcze stały się nieodzownym elementem pracy lekarza medycyny estetycznej, Obecnie najlepiej przebadanymi zabiegami stymulującymi są zabiegi laserowe i IPL. Oprócz efektów klinicznych skutkują one wyraźnym „odmładzającym” wpływem na biologię komórek skóry, zarówno na poziomie genetycznym i epigenetycznym. Z metod iniekcyjnych ciągle kluczową metodą wydają się być zabiegi z użyciem różnych form kwasu hialuronowego, skutkujące nie tylko efektami wypełnienia, ale również działaniem stymulującym.
Bibliografia:
- Lampridou S. i wsp. The Effectiveness of Polynucleotides in Esthetic Medicine: A Systematic Review. J Cosmet Dermatol. 2024 Dec 8;24(2):e16721. doi: 10.1111/jocd.16721.
- Scarano A i wsp. Mesotherapy with hyaluronic acid solutions enriched by amino acids in the neck area: open-label uncontrolled, monocentric study. J Cosmet Laser Ther. 2025;27(4-5):121-126. doi: 10.1080/14764172.2025.2502380.
- Siquier-Dameto G i wsp. Intradermal Treatment with a Hyaluronic Acid Complex Supplemented with Amino Acids and Antioxidant Vitamins Improves Cutaneous Hydration and Viscoelasticity in Healthy Subjects. Antioxidants (Basel). 2024 Jun 26;13(7):770. doi: 10.3390/antiox13070770.
- Scarano A. The efficacy of hyaluronic acid fragments with amino acid in combating facial skin aging: an ultrasound and histological study. J Ultrasound. 2024 Sep;27(3):689-697. doi: 10.1007/s40477-024-00925-5.
- Fan Y i wsp. Hyaluronic acid-cross-linked filler stimulates collagen type 1 and elastic fiber synthesis in skin through the TGF-β/Smad signaling pathway in a nude mouse model. J Plast Reconstr Aesthet Surg. 2019 Aug;72(8):1355-1362. doi: 10.1016/j.bjps.2019.03.032.
- Wang F i wsp. In vivo stimulation of de novo collagen production caused by cross-linked hyaluronic acid dermal filler injections in photodamaged human skin. Arch Dermatol. 2007 Feb;143(2):155-63. doi: 10.1001/archderm.143.2.155.
- Cui Y i wsp. Rejuvenation of aged human skin by injection of cross-linked hyaluronic acid. Plast Reconstr Surg. 2021; 147: 43S-49S.
- Haddad S i wsp. Evaluation of the biostimulatory effects and the level of neocollagenesis of dermal fillers: a review. Int J Dermatol. 2022; 61: 1284-1288.
- Wong W-R i wsp. Intense pulsed light effects on the expression of extracellular matrix proteins and transforming growth factor beta-1 in skin dermal fibroblasts cultured within contracted collagen lattices. Dermatol Surg. 2009 May;35(5):816-25. doi: 10.1111/j.1524-4725.2009.01138.x.
- Cuerda-Galindo E i wsp. Intense pulsed light induces synthesis of dermal extracellular proteins in vitro. Lasers Med Sci. 2015 Sep;30(7):1931-9. doi: 10.1007/s10103-015-1787-5.
- Cao Y i wsp. Effects of intense pulsed light on the biological properties and ultrastructure of skin dermal fibroblasts: potential roles in photoaging. Photomed Laser Surg. 2011 May;29(5):327-32. doi: 10.1089/pho.2010.2867
- Goldberg DJ. New collagen formation after dermal remodeling with an intense pulsed light source. J Cutan Laser Ther. 2000 Jun;2(2):59–61.
- Iyer S i wsp. Evaluation of procollagen I deposition after intense pulsed light treatments at varying parameters in a porcine model. J Cosmet Laser Ther. 2007 Jun;9(2):75–8.
- Huang J i wsp. IPL irradiation rejuvenates skin collagen via the bidirectional regulation of MMP-1 and TGF-β1 mediated by MAPKs in fibroblasts. Lasers in Medical Science 26(3):381-7. DOI: 10.1007/s10103-010-0870-1
- Wang R i wsp. Intense pulsed light protects fibroblasts against the senescence induced by 8-methoxypsoralen plus ultraviolet-A irradiation. Photomed Laser Surg. 2011 Oct;29(10):685–90.
- Chang ALS i wsp. Rejuvenation of gene expression pattern of aged human skin by broadband light treatment: a pilot study. J Invest Dermatol. 2013 Feb;133(2):394-402. doi: 10.1038/jid.2012.287.
- Kim JE i wsp. Gene profiling analysis of the early effects of ablative fractional carbon dioxide laser treatment on human skin. Dermatol Surg. 2013 Jul;39(7):1033-43. doi: 10.1111/dsu.12170.
- Orringer JS i wsp. Molecular mechanisms of nonablative fractionated laser resurfacing. Br J Dermatol. 2010 Oct;163(4):757-68. doi: 10.1111/j.1365-2133.2010.09998.x.
- Schmitt L i wsp. Molecular effects of fractional ablative erbium:YAG laser treatment with multiple stacked pulses on standardized human three-dimensional organotypic skin models. Lasers Med Sci. 2017 May;32(4):805-814. doi: 10.1007/s10103-017-2175-0.
- Schallen KP. Reversing the Age Clock with Nordlys® 1940 nm Non-Ablative Fractional Laser Treatment: Randomized, Split-Face Clinical Study with Epigenetic Skin Analysis. White paper.
