Okazuje się, że ogólnodostępne tabletki uśmierzające ból, zażywane przed zabiegiem, mogą powodować skutki uboczne: na przykład dłuższe gojenie tkanek albo wystąpienie reakcji alergicznej.
dr Marta Roth o stosowaniu leków przeciwbólowych przed zabiegami medycyny estetycznej
certyfikowany lekarz medycyny estetycznej
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
Leki przeciwbólowe są jednymi z najczęściej stosowanych we współczesnej praktyce klinicznej. Wiele z nich jest dostępnych bez recepty, co sprawia, że są szeroko i chętnie zażywane przez pacjentów do uśmierzania bólu różnego rodzaju. Dodatkowe działanie przeciwgorączkowe i przeciwzapalne pozwoliło zaliczyć je do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Nazywane są niesteroidowymi ze względu na strukturę, odmienną od innych leków mających właściwości przeciwzapalne – kortykosteroidów. Stanowią one dużą i zróżnicowaną grupę leków. Poszczególne leki należące do tej szerokiej grupy różnią się profilem działania. Jedne mają silniej zaznaczone działanie przeciwbólowe, a słabo działają przeciwzapalnie, inne działają silnie zarówno przeciwzapalnie jak i przeciwbólowo. Do niesteroidowych leków przeciwzapalnych należą m.in. kwas acetylosalicylowy, diklofenak, ibuprofen, indometacyna czy naproksen.
Jak działają niesteroidowe leki przeciwzapalne?
Mechanizm działania NLPZ związany jest przede wszystkim z hamowaniem syntezy prostaglandyn-hormonów pośredniczących w rozwoju odczynu zapalnego, poprzez wpływ na enzym o nazwie cyklooksygenaza (COX). W organizmie występują dwie izoformy tego enzymu. Pierwsza to COX-1, czyli cyklooksygenaza konstytutywna, występująca w warunkach fizjologicznych między innymi w płytkach krwi regulując ich czynność.
Z kolei COX-2 to cyklooksygenaza indukowana. Powstaje głównie w następstwie działania endotoksyny lub cytokin prozapalnych. Występuje w tkankach zmienionych zapalnie. Jest odpowiedzialna za powstawanie prostaglandyn, które powodują wzrost przepuszczalności naczyń, hamowanie agregacji płytek krwi, obniżenie ciśnienia krwi, obrzęk i ból. COX-2 występuje w organizmie także w warunkach fizjologicznych (konstytutywna COX-2) w ośrodkowym układzie nerwowym, komórkach kanalików nerkowych, układu rozrodczego, śródbłonka i oskrzeli. COX-2 jest indukowana pod wpływem steroidów płciowych w trakcie owulacji i ciąży.
W 2002 r. odkryto białko, które nazwano COX-3. Jest to odmiana COX-1 powstająca na drodze potranskrypcyjnej modyfikacji mRNA COX-1. COX-3 występuje m.in. w strukturach OUN, a jej aktywność jest hamowana przez paracetamol, metamizol oraz niektóre inne NLPZ (np. diklofenak) w małych dawkach.
Większość NLPZ hamuje zarówno COX-1, jak i COX-2, przy czym z zablokowaniem pierwszej formy wiąże się wystąpienie większości działań niepożądanych. Rezultatem wpływu leku na COX-2 jest natomiast działanie przeciwzapalne. Klasyczne NLPZ wstrzymują obie formy na podobnym poziomie. Aby ograniczyć występowanie działań niepożądanych, wprowadzono do leczenia tzw. preferencyjne inhibitory COX-2, które tylko w niewielkim stopniu oddziałują na COX-1 (np. meloksykam i nimesulid), oraz wybiórcze inhibitory COX-2, które hamują COX-2 stokrotnie silniej niż COX-1 (np. celekoksyb) i wykazują podobną skuteczność w uśmierzaniu bólu ostrego jak klasyczne NLPZ.
W jaki sposób niesteroidowe leki przeciwzapalne oddziałują na hemostazę i układ krwiotwórczy?
- Wszystkie klasyczne NLPZ mogą powodować powikłania hematologiczne. Działają one antyagregacyjnie na płytki krwi – znacznie zmniejszając jej krzepliwość.
- Prostacyklina, główny produkt działania COX-2 w śródbłonku, jest m.in. silnym inhibitorem agregacji płytek i wazodylatatorem (rozkurcza naczynia krwionośne), natomiast tromboksany, główny produkt COX-1 w płytkach, powodują m.in. wazokonstrykcję (zwężenie światła naczyń) i nieodwracalną agregację płytek krwi.
- Kwas acetylosalicylowy nieodwracalnie hamuje COX-1 w płytkach (blokuje powstawanie tromboksanów) i to jego działanie jest wykorzystywane w prewencji i terapii chorób układu krążenia, natomiast inne NLPZ hamują agregację płytek krwi odwracalnie.
- Niewielkie dawki kwasu acetylosalicylowego podaje się na przykład osobom po przebytym zawale serca, aby uniemożliwić ponowne powstanie skrzepu. Gdy jest on przyjmowany w większych dawkach, jako lek na przeziębienie lub środek przeciwbólowy, trzeba mieć na uwadze, że wydłuża czas krwawienia oraz że zwiększa ryzyko jego wystąpienia.
- Wzrost ryzyka krwawień może wynikać również z interakcji NLPZ z innymi lekami. NLPZ należy ostrożnie kojarzyć z pochodnymi kumaryny. Ze względu na wysokie powinowactwo NLPZ do białek krwi mają one zdolność do wypierania z tych połączeń antagonistów witaminy K, zwiększając ryzyko krwawień.
- U pacjentów leczonych lekami z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), a także wenlafaksyną w wyniku zahamowania wychwytu serotoniny przez płytki krwi wzrasta ryzyko krwawień. Wybiórcze/selektywne inhibitory COX-2 stosowane w dawkach terapeutycznych nie hamują aktywności płytek krwi.
Wpływ niesteroidowych leków przeciwzapalnych na reakcje uczuleniowe
- NLPZ mogą wywoływać reakcje uczuleniowe, objawiające się głównie zmianami skórnymi.
- Mogą też zmieniać reakcję organizmu na alergeny, samemu nie wywołując objawów alergii.
- Przypadki zmiany reakcji immunologicznej odnotowano u pszczelarzy, normalnie mało wrażliwych na jad pszczeli – po zastosowaniu przez nich leków z tej grupy i następnie użądleniu przez pszczołę obserwowano u tych osób bardzo silną, uogólnioną relację uczuleniową. Taka zwiększona wrażliwość utrzymywała się przez około tydzień od zażycia leku.
Jaki wpływ ma paracetamol?
- Działa głównie przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, a także wykazuje bardzo słabe działanie przeciwzapalne, lecz nie znosi objawów stanu zapalnego w odróżnieniu od niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Nie hamuje agregacji płytek krwi, przez co pozostaje bez wpływu na procesy krzepnięcia.
- Mechanizm działania w dalszym ciągu nie został ostatecznie wyjaśniony, pomimo że paracetamol już od ponad pół wieku jest stosowany w lecznictwie.
- Wiadomo, że za jego działanie odpowiadają co najmniej dwa szlaki metaboliczne. Jeden z nich opiera się najprawdopodobniej na wybiórczym blokowaniu enzymu cyklooksygenazy COX-3, który u ludzi jest obecny w dużych ilościach w korze mózgowej i sercu. Wykazano, że enzym COX-3 jest wybiórczo blokowany przez leki przeciwbólowo-
przeciwgorączkowe, tj. paracetamol i fenacetyna, natomiast silnie blokowany przez niektóre leki z grupy NLPZ, sugerując że ten mechanizm może być głównie odpowiedzialny za działanie przeciwbólowo- przeciwgorączkowe. - Paracetamol nie powoduje zahamowania syntezy prostaglandyn na obwodzie, dzięki czemu jest pozbawiony efektów ubocznych, które charakteryzują niesteroidowe leki przeciwzapalne.
Podsumowując:
Zarówno leki narkotyczne, działając immunosupresyjnie, jak i leki nienarkotyczne, których mechanizm działania dotyczy blokowania cyklooksygenazy-2, powodują opóźnienie procesu gojenia poprzez przedłużenie fazy zapalnej.
Dotychczasowe badania dotyczące opóźnionego gojenia po podaniu NLPZ o działaniu przeciwbólowym dotyczą głównie procesów gojenia się kości na modelu zwierzęcym. W badaniach tych obserwuje się znaczne opóźnienie w procesie odbudowy kości po podaniu leków starszej generacji z grupy NLPZ do nawet całkowitego zatrzymania zrastania się kości po podaniu leków wykazujących największą selektywność wobec COX-2. Z punktu widzenia lekarzy medycyny estetycznej ważniejszą kwestią jest jednak nasilanie prawdopodobieństwa wystąpienia krwawień i wydłużenie czasu krwawienia z uwagi na ich działanie antyagregacyjne na płytki krwi. W przypadku zaburzeń krzepliwości krwi nie należy stosować klasycznych NLPZ, a wybiórcze lub selektywne inhibitory COX-2, które w dawkach terapeutycznych nie hamują aktywności płytek. Paracetamol w przeciwieństwie do niesteroidowych leków przeciwzapalnych nie znosi objawów stanu zapalnego i nie zaburza procesów krzepnięcia krwi, dodatkowo charakteryzuje się niższym ryzykiem pojawienia się działań niepożądanych.
Niniejszy przekaz ma charakter niepromocyjny, nie zawiera elementów wartościujących, wykraczających poza obiektywną informację i ma wyłącznie na celu podniesienie świadomości społecznej i poczucia odpowiedzialności na temat zabiegów medycyny estetycznej.
